سخن گفتن در باره سرویس بهداشتی یا همان «توالت» شاید کمی عجیب و حتی طنزآلود به نظر برسد؛ اما وضعیت و ویژگی‌های این مکان آنطور که پژوهشگران می‌گویند می‌تواند مُعرف سطح فرهنگ، تاریخ، بهداشت و توسعه‌یافتگی جوامع انسانی باشد.
محمدعلی اسلامی ندوشن پژوهشگر برجسته کشور در روزنامه اطلاعات چاپ سال ۱۳۸۰ اهمیت این موضوع را بخوبی ترسیم می‌کند؛ آنجا که می‌نویسد:«اگر گذارتان به یکی از موسسات عمومی بیفتد از وضع آبریزگاه که در اصطلاح جدید به آن WC می‌گویند متاثر می‌شوید؛ این مکان پنهان، نمایانترین نقطه ای است که قضاوت در باره تمدن یک کشور از آنجا آغاز می شود.»
تاثیر سرویس بهداشتی در سلامت انسان به قدری است که سازمان ملل در سال ۲۰۱۳ برای تاکید بر حق انسانی دفع بهداشتی برای همه؛ روز ۱۹ نوامبر را بعنوان «روز توالت» نامگذاری کرد. همچنین «سازمان جهانی توالت» هم بعنوان یک نهاد غیرانتفاعی جهانی مستقر در سنگاپور با ۱۵۱ عضو در ۵۳ کشور برای بهبود شرایط بهداشتی و توالت‌ها در سراسر جهان تلاش می‌کند.
در حالی که هر فرد سالم می تواند روزانه تا هشت بار به دستشویی برود و به تقریب سه سال از عمر انسان در توالت سپری می‌شود، بر اساس آمار بیش از ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر در جهان دفع بهداشتی ندارند و اصلاً نمی‌دانند سرویس بهداشتی چیست که این مساله بیماری‌های مربوط به بهداشت آب و فاضلاب را دوچندان کرده است.
سرویس‌های بهداشتی عمومی نخستین بار سال۱۸۵۰ میلادی(۱۲۲۹ شمسی) در لندن و با توجه به افزایش جمعیت این شهر ساخته شد. در ایران هم اگرچه از سال‌های دور، ساخت سرویس‌های بهداشتی در مکان‌های عمومی مثل پارک‌ها رایج بود، اما از اوایل دهه ۱۳۸۰ به شکل جدی‌تر در دستور کار شهرداری‌ها قرار گرفت.
سال ۱۳۸۶ مصوبه‌ای در باره «الگوی نمونه واحدهای خدماتی و سرویس‌های بهداشتی بین راهی» از سوی سازمان میراث فرهنگی به هیات دولت ارائه و تصویب شد و سازمان‌های مختلف ملکف به اجرای اقداماتی در این زمینه شدند.
کارشناسان معتقدند: مهمترین تاثیر این مساله در ایران بر روی حوزه گردشگری و همچنین مناسب‌سازی نشدن این مکان‌ها برای سالمندان، کودکان و توانخواهان است؛ سال گذشته بازدید از سرویس بهداشتی در سفر وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به اردبیل حاشیه‌ساز شد و از آن زمان تاکنون این موضوع قدری در افکار عمومی و فعالان مدنی پررنگتر شده است.
عزت‌الله ضرغامی در آن سفر گفته بود: سرویس بهداشتی اولویت است، مردم می‌گویند شما که نمی‌توانید سرویس بهداشتی را درست کنید، بقیه حرف‌هایتان هم مثل این است.
با این وجود، موضوع سرویس‌های بهداشتی همچنان در برنامه‌ریزی‌های مطالعاتی و اجرایی مغفول مانده، از این رو ایرنا این مساله را در گفت و گو با فرشته بهجت؛ کوشنده و جستارگر در حوزه ملاحظات سرویس‌های بهداشتی و دبیر تدوین استاندارد ملی توالت عمومی ایران و «عضو سازمان جهانی توالت سنگاپور» بررسی کرده است.
وی توانسته است استاندارد ملی توالت عمومی ایران را برای استفاده نهادهای میراث فرهنگی، اوقاف، بهزیستی، بهداری و شهرداری تدوین کند که ۱۷ اردیبهشت سال گذشته به تصویب رسید. این استاندارد با شماره ۲۳۲۵۶ و عنوان «راهنمای بهینه‌سازی سرویس‌های بهداشتی طراحی و نگهداری» در سایت سازمان استاندارد ایران موجود است.
این مسیر را چگونه آغاز کردید و چرا موضوع توالت برایتان اهمیت پیدا کرد؟
نخستین بار عنوان «روز جهانی توالت» را در یکی از سخنرانی‌ها شنیدم که خیلی تعجب کردم اما با جست و جو در اینترنت فهمیدم واقعا در تقویم ثبت شده است. به آسانی توانستم بطور مجازی با سازمان جهانی توالت و مؤسس آن «جک سیم» معروف به «مستر تویلت» آشنا شوم. او بیشتر از بیست سال است راجع به مساله توالت، پژوهش و فعالیت می‌کند و در واقع خودش را وقف سرویس‌های بهداشتی جهان کرده است. او یک کالج جهانی توالت را هم تأسیس کرده بود و هر سال به مناسبت روز جهانی توالت نشست‌های ۲ روزه در باره موضوع بهداشت و قابل دسترس بودن توالت در کشورهای مختلف برگزار می‌کند. جک سیم، تابوی جهانی در باره توالت‌ها را شکست و مقوله توالت و دسترسی به سرویس بهداشتی تمیز را به رسانه‌ها کشاند.مجله تایم در سال ۲۰۰۸ او را بعنوان یکی از اسطوره‌های محیط زیست جهان انتخاب کرد. جک سیم معتقد است: نداشتن امکانات بهداشتی مطلوب مثل توالت می‌تواند به سلامت و منزلت انسان آسیب بزند. زیرا هنوز در برخی از نقاط دنیا مانند روستاهای هند، مردم در فضای باز قضای حاجت می‌کنند و از توالت امن و پاک بی‌بهره هستند.
اسفند ۹۵ با جک سیم در سنگاپور دیدار داشتم.با وجودی که هنوز به مرز سنگاپور نرسیده بودیم نوع سرویس‌های بهداشتی، کیفیت و همچنین نظافتکار آن نظرم را جلب کرد.هر سرویس بهداشتی دستکم شش اتاقک یا کابین داشت که روی درِ ورودی هر کدام، نوع فرنگی و شرقی آن مشخص شده بود. یک اتاقک هم علامت دوش داشت تا اگر راننده‌ای نیاز به حمام داشت از آن استفاده کند.یک پنکه بزرگ هم روشن بود که هوای محیط را دائم عوض می‌کرد و کف توالت را هم خشک نگه می‌داشت. غیر از توالت و چند ماشین فروش خوراکی، چیز دیگری دیده نمی‌شد، درواقع وجود توالت‌ها یک اِشتغالزایی محسوب می‌شد. در کنار فروش مواد غذایی، امنیت توالت‌ها و امنیت بار ماشین‌ها هم حفظ می‌شد.
۲ ساعت بعد دوباره اتوبوس توقف کرد.این بار به صف ایست بازرسی در مرز سنگاپور رسیده بودیم، انتظار داشتم یک سرویس بهداشتی مناسب نیز در اینجا باشد. راهرو توالت عمومی با گل‌های طبیعی تزئین شده بود و یک نظافتکار در حال رسیدگی به توالت‌ها بود. در جلوی درِ ورودی، تابلو علامت ایمنی زرد رنگی (مراقبت از لیز خوردن) به چشم می‌خورد. روی درِ ورودی سرویس هم یک فرم چک لیست نظافت نصب شده بود. نخستینن بار بود که صندلی مخصوص تعویض پوشک نوزاد می‌دیدم و خیلی ذوق کردم. پوسترهایی روی دیوار راهرو سرویس بهداشتی نصب شده بود که استفاده‌کنندگان را به رعایت بهداشت ترغیب می‌کرد. این پوسترها شامل یکسری پیام‌های نوشتاری و تصاویر کارتونی بود که به کاربران یادآوری می‌کرد از چکاندن آب روی زمین و ریختن آشغال اطراف سطل خودداری کنند.
روز بعد با آقای جک سیم قرار ملاقاتی گذاشتم.به نظرم این کار بیشتر به یک معجزه شباهت داشت. چون فکر نمی‌کردم مؤسس چنین سازمانی به این سادگی به من وقت ملاقات بدهد. به خودم می‌گفتم اگر ایران بود به این زودی‌ها نمی‌شد. برخلاف انتظارم، دفتر او خیلی ساده، در محلۀ چینی‌ها در یک خیابان معمولی بود. موقع ورودم، جک سیم و دستیارش که خانمی هندی بود با خوشرویی و چهره ای خندان از ما استقبال کردند. وسط اتاق چند صندلی دور میزی بزرگ بود که ما روی آنها نشستیم. بدون اینکه بخواهیم برایمان در لیوان‌های شیشه‌ای آب آوردند، از بطری و ظروف یک بار مصرف هم، اصلا خبری نبود. دیوارهای اتاق پر از عکس و بوم نقاشی با موضوع توالت بود.روی تاقچه هم وسایل کوچک تزئینی مانند زیرلیوانی و تراش رومیزی به شکل توالت دیده می‌شد.پس از آشنایی از وی خواهش کردم مرا به عضویت سازمان جهانی توالت در آورند که برای اشخاص حقیقی رایگان بود. آنها یک کیف پارچه‌ای که داخلش حوله، خوشبو کننده و تی‌شرت با طرح برس توالت(مخصوص مسابقه دو در روز جهانی توالت) را به ما هدیه دادند.در دیدار با جک سیم متوجه شدم که آنها درصدد تهیۀ برنامه برای رفع مشکل توالت کشورهای دیگر از جمله هندوستان، کامبوج، نیجریه، موزامبیک هستند. هنگام خداحافظی جک سیم از من خواست که بعنوان نماینده ایران کار خود را شروع کنم و برای همایش آینده‌شان در استرالیا از من دعوت کرد.
در مسیر برگشتم به تهران، در فرودگاه کوالالامپور مالزی هم دوباره به پژوهش‌هایم ادامه دادم.با هر نظافتکاری که اجازه می‌داد عکس گرفتم. همه نظافتکاران لباس فرم پوشیده بودند و کارت شناسایی هم به گردنشان بود. روی دیوار سرویس بهداشتی فرودگاه، یک صفحه مانیتور نصب شده بود که شماره موبایلی برای اعلام شکایت و نارضایتی روی آن دیده می‌شد. با دیدن تابلو اتاق مخصوص والد و کودک کنجکاو شدم. در را که باز کردم ابتدا مبلمانی برای انتظار گذاشته بودند و اتاقی هم برای شیردهی مادر تجهیز شده بود. پدری را دیدم که در حال شست وشوی فرزندش در سینک استیل بود. سپس او را روی میز کناری خشک کرد و لباس پوشاند.صدای خنده‌های کودکش هنوز در گوشم است و لبخند رضایت‌بخش پدرش هیچ وقت از ذهنم بیرون نمی‌رود. در آن لحظه یاد خاطرات بچه‌داری خودم افتادم؛ روزی که در یک مطب پزشک زنان، نیاز بود که پوشک فرزندم را عوض کنم. ولی متأسفانه درِ توالت قفل بود. مجبور شدم با همان دستان کثیف به فرزندم شیر بدهم و به دکتر هم مراجعه کنم. این مشاهدات انگیزه ام را برای بررسی و پژوهش توالت در ایران بیشتر کرد.
در سفرهای پیشینم به ترکیه، هندوستان و روسیه نیز مشاهداتم در باره موضوع توالت را به اندوخته های پژوهشی خود اضافه کردم. بعنوان مثال در هند سرویس های بهداشتی عمومی برای گردشگران خیلی مرتب است، ولی بدلیل نبود توالت در منازل بخصوص روستاها مردم عموما در فضای باز اجابت مزاج می‌کنند. برای همین «بالیوود» روی این موضوع فرهنگسازی می‌کند. آنها فیلمی تحت عنوان «توالت، یک داستان عاشقانه» ساخته‌اند که در آن پسری که از روستا آمده است با دختری از شهر ازدواج می‌کند و برای خانه خودش توالت نمی‌سازد. همین مساله باعث قهر عروس می‌شود. از طرفی خانواده پسر اجازه ساخت توالت نمی‌دهد. در این بین مادر داماد دچار حادثه می شود و آنها مجبور می‌شوند برای خانه توالت بسازند.
در مسیر تلاش‌هایتان برای استانداردشدن سرویس‌های بهداشتی با چه موانعی روبه‌رو بودید؟
همه فعالیت‌های من بصورت داوطلبانه بوده است. پنج سازمان شهرداری، بهداشت، بهزیستی، اوقاف و میراث باید استاندارد مورد نظر را مطالعه و تایید می‌کردند. وقتی سراغشان رفتم؛ اولین سووالی که از من می‌پرسیدند این بود که چه شد که سراغ موضوع توالت رفتید؟ برخی به شوخی می‌گفتند حالا مگر موضوع قحط است؟ صحبت‌کردن از توالت، کار آسانی نیست و با عذرخواهی و خجالت همراه است و یا دستمایه طنز قرار می‌گیرد اما در واقعیت وقتی توالت نباشد یا از استانداردها بی بهره باشد، کار سخت و حتی گریه‌دار می شود.
برخی مسوولان با نیشخند از من می‌پرسیدند« حالا رشته شما چیه؟» و وقتی در جواب می‌گفتم«جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری» تا حدودی خلع سلاح می‌شدند. نکته امیدبخش این بود که از آنجایی که عضو سازمان‌های مردم نهاد «طبیعت‌یاران» و «صلح با طبیعت» بودم همیشه از سوی آنها حمایت می‌شدم. از طرف دیگر خانواده‌ام نیز نقش قابل توجهی در تشویق من دارند.
برغم اینکه بارها از دیگران «نه» شنیدم ولی ناامید نشده‌ام. اوایل از طریق نوشته و مصاحبه شروع به اطلاع‌رسانی کردم. هر جا جمع کوچک یا جلسه‌ای فراهم می شد، مطالبی در باره اهمیت سرویس بهداشتی عمومی ارائه دادم. کوشیدم توجه مسوولان را با مراجعه و مکاتبه به این موضوع جلب کنم. بعد از سفر سنگاپور، از طریق راه‌اندازی یک کانال تلگرام و صفحه اینستاگرام در باره اهمیت سرویس‌های بهداشتی عمومی شروع به روشنگری کردم. با افزایش آگاهی، زمینه را برای اقدام عملی که ترجمه و بومی‌سازی استاندارد بود، پیگیری کردم. پس از گذارندن دوره‌های لازم از طرف اداره کل استاندارد اصفهان، بعنوان دبیر تدوین استاندارد ملی سرویس بهداشتی عمومی ایران بطور رسمی به فعالیت خود تا تصویب استاندارد ملی توالت ایران ادامه دادم.
هدف از تدوین استاندارد ملی سرویس بهداشتی عمومی چیست؟
دسترسی به یک راهنما برای برنامه‌ریزی، مکان‌یابی، طراحی، ساخت و نگهداری سرویس‌های بهداشتی عمومی بر اساس اصول و ضوابط محیط زیستی، بهداشت عمومی و رفاه اجتماعی را در نظر بگیرد. این استاندارد شامل سه بخش «طراحی»، «تعمیر» و «نگهداری و آموزش کاربران» است. تلاش برای دسترسی همه به سرویس بهداشتی، از اهداف سند ۲۰۳۰ سازمان یونسکو است. توالت عمومی یک نیاز است با این وجود بسیاری از افراد متولی از روبه‌رو شدن با این موضوع و پرداختن به آن سر باز می‌زنند. بحران بهداشت عمومی در بسیاری از مناطق جهان وجود دارد و ما نمی‌توانیم تأثیر آن را بر محیط زیست نادیده بگیریم. سرویس بهداشتی ما جزئی از هویت شهرهای است و دسترسی آسان مردم به امکانات بهداشتی، ارائه خدماتِ مناسب با شأن و منزلت شهروندان جزو حقوق شهروندی است. در این میان فقط وجود توالت مهم نیست بلکه کیفیت و کمیت آن هم بسیار اهمیت دارد. خلاصه این که هر که هستیم، هر کجا که باشیم؛ دسترسی به توالت استاندارد و مدرن جزو حقوق اولیه ماست.
وضعیت کلی سرویس بهداشتی در ایران نسبت به دنیا و کشورهای پیشرفته‌تر چگونه است؟
در اروپا فاصله استاندارد سرویس‌های بهداشتی در جاده‌ها ۱۵ کیلومتر در نظرگرفته شده، با وجود اینکه این شاخص در ایران ۲۵ کیلومتراست اما هنوز تا تحقق آن فاصله بسیار است، از طرفی وضعیت سرویس‌های بهداشتی موجود در کشور ما هم چندان مناسب و استاندارد نیست. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی کشورهای آمریکا، استرالیا، اتریش، سنگاپور، پالائو، مالتا، قبرس،عربستان سعودی، ژاپن، موناکو، کره‌جنوبی، کویت وازبکستان صددرصد به سرویس‌های بهداشتی مناسب دسترسی دارند. این شاخص در اردن، بحرین مصر، قطر و امارات و کشورهای بزرگ اروپا ۹۱ تا ۹۹ درصد و ایران با دسترسی ۹۰ درصدی در جایگاه هفتاد و هشتم در میان کشورهای مختلف جهان قرار دارد اما بر اساس آمار وزارت بهداشت، شاخص دسترسی به توالت عمومی در مجموع سطح شهر، روستا و بین‌راهی حدود۷۴ درصد است. آمار دقیقی از دسترسی به توالت عمومی نمی‌توان داد، زیرا وضعیت از هر استان با استان دیگر متفاوت است و حتی مرکز استان‌ها با شهرستان‌ها و روستاها هم وضعیت متفاوتی دارند. اما بطورکلی در شاخص‌های گردشگری می‌توان به استاندارد دسترسی به توالت عمومی در هر حداکثر ۴۰۰ متر در سایت‌های گردشگری، هر ۲۵ کیلومتر در جاده‌ها و به ازای هر ۵۵۰ زن و هر یکهزار و ۱۰۰ مرد اشاره کرد.
در نگاه چهره‌ها و سیاستمداران جهان، این مساله تا چه اندازه اهمیت دارد؟
علاوه بر نکته مهمی که در مقاله دکتر ندوشن و صحبت‌های ضرغامی وزیر سابق میراث فرهنگی به آن اشاره شد، بعنوان مثال نخست وزیر سنگاپور در سال ۲۰۰۴ گفته بود «موفقیت ما باید توسط شرایط سرویس‌های بهداشتی عمومی اندازه‌گیری شود»یا نخست وزیر هندوستان در سال۲۰۱۴ با عبارت«معبد بس است، توالت بسازیم» کوشید این موضوع را برجسته کند. از سال ۲۰۱۴ تاکنون دولت هند بیش از ۲۰ میلیون توالت ساخته و امسال جایزه «بنیاد بیل گیتس» را دریافت کرده است. همچنین رییس جمهور چین در سال ۲۰۱۵ از تعبیر «راه‌اندازی انقلاب توالت‌ها» سخن گفت و اینگونه اهمیت سرویس هاس بهداشتی را گوشزد کرد.
با توجه به پژوهش‌هایی که انجام داده‌اید، متولی این موضوع در ایران کیست؟
یکی از مهمترین چالش‌های این بخش در حوزه گردشگری نداشتن یک متولی مشخص است. در فرایند پژوهش‌هایم متوجه شدم که مسوولیت توالت‌های عمومی در اماکن گردشگری مذهبی با اوقاف، در پارک‌ها شهرداری و در جاده‌ها میراث فرهنگی، سازنده و اداره راه نگهدارنده است. همین موضوع نشان می‌دهد که موضوع توالت‌های عمومی در ایران یک متولی خاص ندارد.
علاوه بر موضوع دسترسی و ملاحظات استاندارد، چالش‌های دیگر سرویس‌های بهداشتی در ایران چیست؟
سرویس‌های عمومی ما آنطور که باید برای معلولان، کودکان و سالمندان طراحی و تجهیز نشده است، از طرفی تصور گردشگران خارجی که به ایران می‌آیند این است که تا می‌توانند نباید توالت بروند و حتی برخی به مصرف قرص‌های ضد ادرار روی می‌آورند که باید این برداشت ذهنی را پیش از آنکه بر مساله گردشگری کشورمان سایه بیندازد، تغییر کند.
سرویس بهداشتی عمومی با طراحی صحیح باید دارای چه مشخصاتی باشد؟
این مکان باید تمیز و خشک، دارای سیستم تهویه مناسب(دهنده و مکنده)، نگهداری آسان و امکان استفاده راحت برای افراد با نیازهای خاص باشد. مکان‌یابی، فضا و اصول طراحی سرویس بهداشتی بسیار اهمیت دارد. کاهش تماس دست با سطوح مختلف این مکان‌ها از اصول اولیه بهداشتی است. راهرو ورودی زنان و مردان باید ضمن دارا بودن علامت‌های مختلف راهنما، از یکدیگر مجزا و از دید مستقیم رهگذران محفوظ باشد.روی هر اتاقک توالت بهتر است علائمی نصب شود که نوع شرقی یا فرنگی آن را نمایش دهد تا در مواقع ازدحام، افراد بدانند برای کدام نوع توالت باید در صف بایستند. توالت‌ها همچنین باید به سیفون، شیرآب خودکار، اهرم کمکی دستی و قطع کن دستی مستقیم مجهز باشند.
طبق استانداردها، استفاده از نور طبیعی در سرویس‌هاس بهداشتی الزامیست.نورپردازی ای ضعیف، فضای سرویس بهداشتی را تیره و کثیف نشان می‌دهد بنابراین انتخاب اندیشمندانه مکان‌یابی لامپ‌ها و وسایل برقی اهمیت ویژه دارد. برای تامین روشنایی سرویس‌های بهداشتی بهتر است از نورهای گرم استفاده شود.از نظر ایمنی وجود سیستم روشنایی اضطراری نیز ضروریست.مصالح بکاررفته در این مکان‌ها باید منطبق بر اقلیم و در برابر آسیب‌پذیری و سهل‌انگاری مقاوم و بادوام باشند.تعبیه شیر آب حسگردار، جامایع دستشویی خودکار،سطل زباله(درپوش‌دار و دارای دریچه‌های باریک بدون لمس) دست خشک‌کن برقی یا دستمال توالت در طراحی نیز روشویی الزامیست. در این قسمت لازم است ضمن حفظ گودی، دستکم یک روشویی در ارتفاع پایین‌تر نصب شود.آویزهای دوتایی پشت درب اتاقک‌ها و در ارتفاع مناسب که بتواند تا هشت کیلوگرم وزن را تحمل کند از دیگر نیازهای توالت عمومی است. امکان استفاده مداوم از خوشبوکننده های هوا همچنین تزیینات سرویس‌های بهداشتی با گیاهان مناسب نیز می‌تواند در خوشایندسازی بصری این فضاها موثر باشد.امکان ارزیابی سرویس‌های بهداشتی از سوی مردم با نصب کارت بازرسی در این مکان‌ها یا راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی نظرخواهی در ارتقای وضعیت این مکان‌ها نیز کمک‌کننده خواهد بود.
سرویس بهداشتی عمومی متناسب با نیاز سالمندان، توانخواهان و کودکان چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
همه سرویس‌های بهداشتی که در سنگاپور دیدم توالتِ ویژه معلولان داشت. اصولا در این کشور اولویت با افراد دارای معلولیت یا کاربران ویلچر است. برای همین هم تعداد توریست معلول زیاد بود. توالت‌های ویژه معلولان مجزا شده و با امکانات ویژه بیرون از توالت عمومی تجهیز شده بود. توالت ویژۀ معلولان جلوتر از سرویس بهداشتی عمومی قرار داشت و روبه‌روی درِ آن نرده آکاردئونی گذاشته بودند تا افراد عادی به آن مراجعه نکنند.توالت افراد دارای معلولیت را از توالت عادی جدا کرده بودند.اگر همراه فرد توانخواه از جنس مخالف باشد ورود او به توالت عمومی عملاً مقدور نیست و شخص توانخواه از رفتن به توالت بازمی‌ماند. در جاهایی هم که محدودیت فضا وجود داشت ابتدا ۲ توالت مخصوص معلولان یکی در طرف زنانه و یکی در سمت مردانه دیده می‌شد که اگر یکی از توالت‌ها خراب می‌شد بتوانند از آن یکی استفاده کنند. این افراد عادی بودند که باید از پله‌ها بالا یا پایین می‌رفتند.
سرویس‌های بهداشتی عمومی در ایران برای افراد کم‌توان و بیماران خاص، ناکارآمد و غیرمطلوب است.سرویس‌های بهداشتی معلولان باید به گونه‌ای طراحی شوند که توانخواهان، امکان دسترسی به امکانات آن را داشته باشند.در طراحی نقشه‌های معماری برای افراد کم‌توان، اصول و ضوابطی باید در نظر گرفته شود تا آنها بتوانند از فضاها براحتی استفاده کنند. سطوح باید خالی از لبه‌های تیز و لیز باشد. درِ اتاق توالت اختصاصی کم‌توانان باید از بیرون به آسانی باز شود و بدون نیاز به فشردن یا چرخاندن، قابلیت قفل شدن از داخل را نیز داشته باشد و در شرایط اضطراری از بیرون هم باز شوند.سیفون‌ها مجهز به کنترل الکتریکی باشد و تجهیزات آلارم‌دهی هم باید برای مواقع اضطراری نصب شده باشد.
توالت اختصاصی کم توانان باید در سطح زمین ساخته و تجهیز شود تا علاوه بر ایجاد امنیت اجتماعی و روانی افراد کم توان جسمی حرکتی(بویژه با صندلی چرخدار) بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین اتاق توالت اختصاصی توان خواهان باید جدا از سرویس عمومی و بصورت مجزا برای زنان و مردان تجهیز شود.
با هدف تسهیل دسترسی به توالت برای مادران و کودکان در توالت‌ها باید صندلی تعویض پوشک نصب شود.در هر سرویس بهداشتی عمومی بهتر است دستکم یک صندلی کودک در یکی از اتاقک‌ها قرار داده شود که هنگام استفاده والدین از سرویس‌های بهداشتی کاربرد دارد. بهتر است دستکم یک سرویس توالت فرنگی نیز ویژه کودکان در هر سرویس بهداشتی عمومی تعبیه شود. اینکار را می‌توان با نصب درپوش دوتایی(بزرگسالان و کودکان) روی توالت فرنگی نیز انجام داد.
وضعیت سرویس‌های بهداشتی در کلانشهر اصفهان را با تاکید بر مساله گردشگری و هویت تاریخی آن چطور ارزیابی می کنید؟
در شهر اصفهان فاصله سرویس‌های بهداشتی عمومی در اماکن گردشگری ۳۰۰ متر است. اگر چه این فاصله تا حدودی جوابگوست اما از نظر کیفیت مطلوب تا رسیدن به استاندارد ملی بخصوص برای افراد کم توان و امکانات مادر و کودک بسیار ضعیف است. از نظر اجتماعی در شهر اصفهان، با توجه به دیدار و مکاتبه مستقیم که با شهردار داشتم، ایشان قول دادند که برای رفع مشکل کمبود سرویس بهداشتی در نقاط مورد نیاز سطح شهر، توالت پیش ساخته نصب کنند. کانکس های تک چشمه یا دو چشمه که در خیابان‌های اصفهان از جمله حکیم، چهارباغ و توحید نصب شده، نتیجه ملموس همین تلاش‌هاست.
از آنجا که عنوان پایان‌نامه من «زاینده‌رود و نقش آن در توسعه گردشگری شهر اصفهان» بود برای تکمیل مطالعات باید حدود ۱۱ کیلومتر از دو طرف رودخانه را از نظر توزیع امکانات مورد بررسی میدانی قرار می دادم. یکی از مهمترین امکاناتی که باید برآورد می‌شد، سرویس های بهداشتی بود. سال ۱۳۸۶ در کل این محدوده، تنها یک توالت فرنگی وجود داشت که آن هم محلی برای نگهداری وسایل نظافت شده بود.در سه دهه اخیر تغییرات زیادی صورت گرفته و امروزه تفاوت‌ها را می‌توان بوضوح دید.
مساله توالت را در فرهنگ مردمان ایران چطور ارزیابی می‌کنید؟
از نظر فرهنگی اکنون نسبت به چند سال پیش مردم راحت‌تر در باره سرویس بهداشتی حرف می‌زنند. وضعیت توالت در خانه‌ها بسیار بهتر شده است بطوریکه حتی در اجاره منزل هم به نوع توالت توجه می‌کنند. در انتخاب محل کار هم دسترسی به آن را مدنظر قرار می‌دهند. مردم به توالت‌های عمومی با یک دید مطالبه‌گری نگاه می‌کنند. چنانچه جایی توالت نباشد اعلام نیاز می‌کنند. عکس و فیلم می‌گیرند و پیگیری می‌کنند. اگر توالت تمیزی جایی ببینند حتما تعریف می‌کنند. این روزها نسبت به گذشته، به کیفیت توالت بیشتر دقت می‌کنند. حتی قبل از مسافرت، راجع به توالت‌های مسیر، پرس و جو می‌کنند.
در گذشته حساسیت کمتری برای خرید لوازم سرویس بهداشتی بود و سرویس بهداشتی خانه‌ها تنها یک توالت ایرانی و یک روشویی داشت. اما با گذشت زمان لوازم سرویس بهداشتی هم تغییر کرد، توالت فرنگی به بازار آمد و استفاده از توالت فرنگی جزو توصیه‌های بهداشتی ستون فقرات محسوب شد. میزان تاثیرگذاری سرویس بهداشتی بر سلامت فیزیکی و روانی اشخاص آشکار است.
این موارد گواه بر این است که سرویس بهداشتی یکی از ضروری‌ترین نیازهای زیستی است که امکان حذف یا حتی به تأخیر انداختن آن وجود ندارد. توالت، سرویس بهداشتی، مَستِر، دستشویی، مُستراح یا هر نام دیگری که بتوانیم بکار ببریم ناخواسته جزو خط قرمزهاست و نباید نسبت به آن بی اهمیت بود. اینکه «موضوع توالت» دارای انجمن، روز جهانی، کالج تخصصی و مجمع بین‌المللی است؛ نشانۀ اهمیت آن است. هدف شکستن سکوت و فراهم کردن زمینه ساخت توالت‌های عمومی استاندارد، مدرن و قابل دسترس برای همه مردم ایران است. هرچه در مورد توالت بیشتر صحبت شود زمینه بهینه‌سازی آن فراهم می شود.
