پالایشگاه اصفهان بهعنوان یکی از مهمترین قطبهای صنعت پالایش کشور، جایگاهی تعیینکننده در تأمین انرژی و فرآوردههای نفتی ایران دارد. این مجموعه که دههها پیش با هدف تأمین بخش عمدهای از سوخت مورد نیاز مناطق مرکزی کشور راهاندازی شد، امروز نهتنها به دلیل حجم تولید بلکه به سبب تعهد به رعایت استانداردهای کیفی و زیستمحیطی در کانون توجه قرار گرفته است. در جهان امروز، دیگر صرف تولید انبوه فرآوردههای نفتی معیار موفقیت نیست؛ بلکه کیفیت محصولات، میزان آلایندگی و انطباق با معیارهای بینالمللی به شاخص اصلی اعتبار پالایشگاهها تبدیل شده است.
- ضرورت تغییر رویکرد
روندهای جهانی در دو دهه اخیر به روشنی نشان دادهاند که ارتقای کیفیت سوخت و کاهش آلایندگی یک ضرورت اجتنابناپذیر است. استانداردهایی نظیر یورو ۴ و یورو ۵ که در اروپا تدوین شدهاند، امروز به معیار بینالمللی برای تولید بنزین و گازوئیل تبدیل شدهاند. این استانداردها بیش از هر چیز بر کاهش میزان گوگرد، بنزن و ترکیبات آروماتیک تأکید دارند؛ عناصری که نقش مستقیم در آلودگی هوا و افزایش بیماریهای تنفسی ایفا میکنند.
اصفهان بهعنوان شهری صنعتی که همواره با بحران آلودگی هوا مواجه بوده است، بیش از سایر نقاط کشور نیازمند تغییر در الگوی تولید سوخت بود. در این شرایط، پالایشگاه اصفهان مسئولیتی مضاعف بر دوش گرفت تا با اجرای پروژههای توسعهای و بهبود کیفیت، سهم خود را در کاهش آلایندهها ایفا کند.
- اقدامات ساختاری در پالایشگاه اصفهان
در سالهای اخیر، پروژههای متعددی در پالایشگاه اصفهان به بهرهبرداری رسیده که هدف مشترک همه آنها ارتقای کیفیت محصولات و همسویی با استانداردهای جهانی بوده است. یکی از مهمترین این اقدامات، راهاندازی واحد تصفیه هیدروژنی نفت سفید موسوم به KHT است. در گذشته میزان گوگرد موجود در نفت سفید این پالایشگاه حدود ۳۰۰۰ قسمت در میلیون بود؛ عددی که از منظر زیستمحیطی بسیار بالا محسوب میشد. با بهرهبرداری از این واحد، میزان گوگرد به کمتر از ده قسمت در میلیون کاهش یافت. این دستاورد نهتنها پالایشگاه اصفهان را به معیارهای جهانی نزدیک کرد، بلکه نشان داد که حتی در شرایط محدودیتهای بینالمللی نیز میتوان با اتکا به توان داخلی استانداردهای سختگیرانه را محقق ساخت.
گام دیگر، ارتقای کیفیت بنزین و گازوئیل تولیدی بود. پیشتر بنزین این پالایشگاه در سطح یورو ۲ و یورو ۳ عرضه میشد؛ اما اکنون بخشی از تولیدات به سطح یورو ۵ رسیده و برنامهریزی شده است که تا سال ۱۴۰۵ تمام محصولات پالایشگاه مطابق این استاندارد باشند. این بدان معناست که گوگرد موجود در گازوئیل از حدود ۷۰۰۰ قسمت در میلیون به کمتر از ده قسمت خواهد رسید؛ تحولی که اثر مستقیم بر کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ خواهد داشت.
- نگاه زیستمحیطی و مدیریت منابع
پالایشگاه اصفهان علاوه بر ارتقای کیفیت سوخت، به موضوع مدیریت منابع و کاهش اثرات زیستمحیطی نیز توجه نشان داده است. این مجموعه در سالهای اخیر اقداماتی برای کاهش مصرف آب، بازیافت پساب صنعتی و استفاده بهینه از منابع موجود انجام داده است. اهمیت این اقدامات زمانی روشنتر میشود که بدانیم اصفهان یکی از بحرانیترین مناطق کشور از نظر منابع آبی است و هرگونه فعالیت صنعتی باید با ملاحظات جدی همراه باشد. همچنین، بومیسازی تجهیزات و استفاده از ظرفیت شرکتهای دانشبنیان از دیگر برنامههای راهبردی این پالایشگاه است. بر اساس گزارشها، بیش از ۸۰ درصد تجهیزات مورد استفاده در پروژههای توسعهای اخیر به دست متخصصان داخلی ساخته شده است. این امر نهتنها وابستگی به خارج را کاهش داده، بلکه امکان بومیسازی دانش فنی و انتقال تجربه به نسلهای بعدی را فراهم کرده است.
- تأثیرات اجتماعی و اقتصادی
حرکت پالایشگاه اصفهان به سمت تولید سوختهای مطابق با استانداردهای بینالمللی، پیامدهایی فراتر از عرصه صنعت دارد. نخستین پیامد آن، بهبود کیفیت هوا و کاهش بار بیماریهای ناشی از آلودگی است. طبق برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی مرگومیر زودرس در کلانشهرهاست؛ بنابراین، ارتقای کیفیت سوخت بهطور مستقیم بر سلامت عمومی جامعه اثرگذار خواهد بود.
از منظر اقتصادی نیز این تغییرات اهمیت دارد. با تولید سوخت مطابق استانداردهای جهانی، امکان صادرات فرآوردههای نفتی ایران به بازارهای جدید فراهم میشود. این امر میتواند به افزایش درآمدهای ارزی کشور و کاهش وابستگی به خامفروشی منجر شود. افزون بر این، استفاده از فناوریهای بومی و حمایت از صنایع داخلی، فرصتهای شغلی تازهای ایجاد کرده و به رونق اقتصاد محلی کمک میکند.
- چالشهای پیش رو
با وجود دستاوردهای چشمگیر، مسیر پیش روی پالایشگاه اصفهان بدون چالش نیست. نخستین مانع، هزینههای سنگین ارتقای فناوری و نوسازی تجهیزات است. پروژههایی از این دست نیازمند سرمایهگذاریهای کلان هستند و بازگشت سرمایه در کوتاهمدت چندان محسوس نیست.
چالش دیگر، تأمین پایدار آب و انرژی برای این واحد صنعتی بزرگ است. با توجه به شرایط اقلیمی اصفهان، مدیریت مصرف آب و یافتن منابع پایدار برای فعالیتهای صنعتی یک ضرورت اساسی به شمار میرود. همچنین، کیفیت سوخت تنها در مرحله تولید تضمین نمیشود؛ بلکه باید در کل زنجیره توزیع نیز حفظ شود. اختلاط فرآوردهها یا ضعف نظارت در جایگاهها میتواند تلاشهای پالایشگاه برای تولید سوخت پاک را بیاثر سازد. از همین رو، ایجاد یک نظام نظارتی کارآمد در سطح ملی برای پایش کیفیت سوخت امری حیاتی است.
- چشمانداز آینده
با نگاهی به برنامههای اعلامشده، به نظر میرسد پالایشگاه اصفهان در مسیر درستی حرکت میکند. هدفگذاری برای تولید صد درصدی فرآوردههای یورو ۵ تا دو سال آینده، بیانگر عزم جدی مدیران این مجموعه است. در صورت تحقق این هدف، نهتنها کیفیت سوخت در کشور ارتقا خواهد یافت، بلکه زمینه برای افزایش صادرات و حضور پررنگتر ایران در بازارهای جهانی فرآوردههای نفتی نیز فراهم میشود.
از سوی دیگر، استمرار همکاری با مراکز علمی و شرکتهای دانشبنیان میتواند به توسعه فناوریهای نوین در حوزه پالایش کمک کند. توجه به انرژیهای پاک، مدیریت پایدار منابع و بهکارگیری سامانههای پایش هوشمند، آیندهای متفاوت را برای صنعت پالایش ایران رقم خواهد زد. درنهایت اینکه؛ پالایشگاه اصفهان در دهههای اخیر از یک تولیدکننده صرف سوخت به یک بازیگر کلیدی در حوزه کیفیت و استانداردهای بینالمللی تبدیل شده است. اقدامات انجامشده در زمینه کاهش گوگرد، ارتقای کیفیت بنزین و گازوئیل، مدیریت منابع و بومیسازی فناوریها نشان میدهد که این مجموعه گامهای عملی برای پاسخ به دغدغههای زیستمحیطی و اجتماعی برداشته است.
با این حال، تداوم این مسیر نیازمند حمایتهای مالی، نظارتی و سیاستگذاری در سطح ملی است. اگر این حمایتها فراهم شود، پالایشگاه اصفهان میتواند الگویی برای سایر پالایشگاههای کشور باشد و سهم ایران را در تولید سوختهای استاندارد جهانی بهطور چشمگیری افزایش دهد. آینده این صنعت در گروی تلفیق توسعه صنعتی با رعایت الزامات زیستمحیطی است و پالایشگاه اصفهان یکی از مهمترین میدانهای آزمون این تلفیق به شمار میرود
