زمانی برای درنگ و لختی برای دوری از هیاهوی زندگی پرسرعت و پیچیدۀ انسان امروز ضروری است تا بتواند به دور از همۀ ظواهر دنیا، اصول و ارزش‌ها، اهداف، غایات و مسیر خود را بازنگری و بازخوانی و در مهم‌ترین و بنیادی‌ترین سوالات زندگی خود تعمق کند.
اعتکاف از ریشه (عکف) و مصدر باب افتعال است این کلمه در لغت به معنای حبس بودن، درنگ طولانی و همراه دائمیِ چیزی بودن است.
در قرآن گفته شده که کفّار و بت‌پرستان برابر بت‌های خود به اعتکاف نشسته‌اند. بنابراین معنای لغوی اعتکاف را «ماندن بر چیزی و سکونت کردن در مکانی معنا کرده اند، البته مشروط به اینکه این سکونت و ماندن استمرار داشته باشد.»
این اصطلاح برای ماندن در مسجد به مدت ۳ روز یا بیشتر از آن به منظور عبادت استفاده می‌شود. روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ رجب ایامی است که در کشور ما با عنوان «ایام البیض» و روزهای اعتکاف شناخته می‌شوند؛ با این وجود در روایات اعتکاف در ماه‌های شعبان و رمضان هم فضیلت بسیار دارد. علت نامگذاری این روزها به عنوان «ایام البیض» کامل بودن ماه و روشن بودن آسمان در این شب‌ها است.
بر اساس آیه ۱۲۵ سوره بقره، «و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه من را برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع‌کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند.» می‌توان نتیجه گرفت که اعتکاف در ادیان پیش از اسلام به‌عنوان عملی در شریعت ابراهیم وجود داشته و به همین دلیل حضرت ابراهیم از سوی خدا مأمور می‌شود تا محیط را برای این عبادت آماده کند. درواقع این نزدیک ترین نوع یه اعتکاف فعلی است، چراکه در خانه خدا برگزار می‌شده است.
بیت‌المقدس نیز یکی از مکان‌هایی بوده که افراد و گروه‌های زیادی برای اعتکاف در آن حضور پیدا می‌کردند که بزرگ آنها حضرت زکریا بود و درواقع در کتب مقدسی مثل انجیل و تورات نشانه‌های این نوع عبادت دیده می‌شود. همچنین مرحوم مجلسی به نقل از مرحوم طبرسی آورده است که «به‌راستی سلیمان همیشه در مسجد بیت‌المقدس به مدت یکسال و دو سال، یک ماه و دو ماه، کمتر و بیشتر، اعتکاف می‌کرد و غذا و آب خود را به آنجا می‌برد و به عبادت می‌پرداخت و حتی مرگ سلیمان هم در همان مکان و در اعتکاف رقم خورد.» اما آنچه در مسیحیت به این عبادت نزدیک است رهبانیت، به معنای گوشهگیری و پرهیز از دنیا و پرداختن به عبادت و امور اخروی، همچون خدمت به مریضان صعبالعلاج و… است خوانده می‌شود که از مهم‌ترین آداب مسیحی است.
درباره حضرت مریم نیز بسیار گفته شده که با نزول فرشته وحی ایشان در عبادتگاهی خلوت گزید و دور از مردم به عبادت پرداخت و چنانکه مرحوم علاّمه طباطبایی (ره) می فرمایند: «هدف حضرت مریم (ص) از دوری نمودن از مردم، روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است.»
پیامبر اکرم (ص) و اجدادشان نیز در دوران پیش از بعثت در کوه‌ها و غارها به عبادت می‌پرداختند و پیامبر اکرم به طور خاص هر سال چند ماه را در غار حرا عبادت می‌کردند اما اعتکاف با احکام و شرایط فعلی توسط پیامبر ترویج شد و خود ایشان همواره دهه آخر ماه رمضان معتکف بودند. حضرت علی (ع) در همین رابطه می‌فرمایند که «فلم یزل یعتکف فی العشرالا و اخر من رمضان حتی توفاه الله. ترجمه: پس پیامبر اکرم (ص) همیشه در دهه آخر ماه رمضان در حال اعتکاف بود تا آن وقت که خداوند جان او را گرفت».
حال این سنت الهی از پیامبران پیشین تا امروز امتداد یافته است، در دنیای پر سرعت و پیچیده امروز، زمانی برای درنگ و لختی برای دوری از هیاهوی زندگی پرسرعت و پیچیدل انسان امروز ضروری است تا بتواند به دور از همه ظواهر دنیا، اصول و ارزش‌ها، اهداف، غایات و مسیر خود را بازنگری و بازخوانی و در مهم‌ترین و بنیادی‌ترین سوالات زندگی خود تعمق کند و حالا هر سال استقبال از اعتکاف به ویژه در میان جوانان افزایش پیدا می‌کند؛ به طوری که سال گذشته تنها ۴۰۰ هزار نفر نوجوان در این مراسم عبادی شرکت کردند.
