سرای «ساروتقی» اصفهان می‌توانست یکی از جاذبه های بازار تاریخی اصفهان باشد اما در حالی که چهره و منظر این اثر تاریخی به واسطه دِپوی اجناسِ عمده فروشانِ بازار مخدوش شده، در حالِ فراموشی و ویرانی است.
سرای ساروتقی یکی از بناهایی است که در دوران صفوی و به دستِ وزیر اعظم شاه عباس دوم بنا شد. این سرا در جوار بازار بزرگ اصفهان و در جانب شمال شرقی میدان امام (نقش جهان) قرار دارد.
گفته می‌شود زمانی که ساخت این بنا در مراحل پایانی خود قرار داشت، ساروتقی ترور شد و به همین دلیل بنای آن برای همیشه نیمه کاره باقی ماند اما معماری زیبا، شکوه و تزیینات عالی این سرای چهار ایوانه همیشه یادآور یکی از زیباترین باراندازهای بازار اصفهان بوده است.
سراها همیشه نقش بارانداز را برای کالاهای راسته‌های مجاور داشته اند اما آنچه به زعم فعالان میراث فرهنگی امروزه سرای ساروتقی را دچار ویرانی و تزلزل کرده، کارکرد خارج از توان این بنای کهن است.
بخش‌های باربَرِ این سرای تاریخی دچار تَرَک‌های عمیق و سقف‌های آن متزلزل شده و طی سال‌های اخیر مرمت اصولی نشده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد شرایط این اثر تاریخی دشوار و سخت شده و ممکن است اگر وضعیت به همین منوال بدون رسیدگی‌های لازم ادامه پیدا کند، حتی برای مردم عادی و بازاریان هم خطر آفرین باشد.
سرای ساروتقی در فهرست آثار ملی ایران است اما مالکیت خصوصی دارد و ۱۷ ورثه در آن سهم دارند. آن طور که یکی از وراث این بنای تاریخی به ایرنا گفته است، مالکان توافق و توانِ مالیِ کافی را برای مرمت این سرای بزرگ ندارند اما میراث فرهنگی هم تا این لحظه برای مرمت این اثر تاریخی کمکی نکرده است.
فراموشی و تخریب در اکثر مواقع سرنوشت غم‌انگیز بناهایی است که دارای وراث متعدد هستند و سرای ساروتقی هم گویا حالا با همین سرنوشت روبه رو شده است.
مرمت، نگهداری و حفاظت بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی تحت مالکیت نهادهای دولتی یا بخش خصوصی بر عهده مالکان است و میراث فرهنگی می‌تواند نسبت به کوتاهی در نگهداری این آثار به آن‌ها اخطار و هشدار بدهد یا پیگیری حقوقی کند اما نقش میراث فرهنگی در کمک به نگهداری از این آثار تاریخی چگونه است؟
سرای ساروتقی نیاز به مرمت اصولی دارد
سرای ساروتقی در تملک خانواده شیخ است و آن طور که یکی از این وراث به ایرنا گفته مدت‌هاست که بنای تاریخی آن مرمت اصولی نشده است.
محمدرضا شیخ گفت: مرمت این مکان خرج زیادی دارد. قسمت هایی از درشکه خانه آن از مدت‌ها پیش به طور کامل ریخته و میراث فرهنگی هم در جریان است، همچنین بخشی از دیوارهای باربَرِ آن ترک های اساسی خورده اند.
وی افزود: سرای ساروتقی یک بارانداز است و باید برای مرمت، به طور کامل تخلیه شود و همچنین بخش‌های تخریبی را آواربرداری کرد.
شیخ ادامه داد: در قسمت‌هایی از بنا نم و رطوبت نفوذ کرده و شرایط در مجموع به گونه ای است که برای مرمت آن باید، یک پروژه اصولی تعریف کرد اما ورثه به سبب هزینه‌های بالای مرمت نمی‌توانند از پس این کار برآیند، وراث هم به لحاظ اقتصادی در مضیقه هستند و به همین دلیل هم به جای مرمت، تمایل به فروش این بنا دارند.
به گفته وی بخش‌هایی از بنا که در بازارچه ساروتقی قرار دارد پیشتر توسط شهرداری مرمت شده است اما آخرین بار، پشت بام سرا و بخش‌هایی از سقف‌ها که دچار ریزش شده بود، توسط عموی وی، ابوالقاسم شیخ که ۲ دانگ از سهم این بنای تاریخی را در تملک دارد، تعمیر شده است.
شیخ ادامه داد: این مرمت‌ها اصولی نیست و قسمت‌هایی که نقش باربرِ بنا را دارند به طور وحشتناکی در حال ویرانی هستند و به سمت حیاط مایل شده اند.
وی گفت: میراث فرهنگی اما در سال‌های اخیر مرمتی در این بنا نداشته است و آن طور که اطلاع دارم، آن‌ها تاکنون برای مرمت اضطراری سرا کمکی نکرده اند.
سرای ساروتقی باید رفع خطر شود
مسوول پایگاه حفاظتی میراث فرهنگی شهرستان اصفهان نیز در پاسخ به پیگیری‌های خبرنگار ایرنا در خصوص رصد شرایط فعلی سرای ساروتقی گفت: سرا تبدیل به یک انباری بزرگ شده و شرایط خوبی ندارد. بنا در کنار بازار قرار دارد و از این رو تردد وسایل نقلیه هم زیاد است در نتیجه باید مرمت و یا حداقل رفع خطر شود تا آسیبی به کسی وارد نشود.
محمد هاشمی با تاکید بر اینکه بنا باید فوری رفع خطر شود، افزود: وضعیت سرا بررسی و مکاتبات لازم تنظیم و انجام شده است. البته اختلافی هم بین مالکین وجود دارد که اگر این اختلاف حل شود، به یاری خدا مرمت اضطراری انجام می‌گیرد تا رفع خطر شود.
وی در ادامه تصریح کرد: با مالکین و شهرداری در خصوص لزوم مرمت بنا مکاتبه شده است اما اگر مالک شرایط لازم را برای مرمت نداشته باشد باید با هماهنگی شهرداری و سازمان نوسازی و بهسازی و یا بودجه های دولتی این کار انجام شود.
لب تر کنند، وارد میدان می‌شویم
رییس گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اصفهان اما در پاسخ به اینکه تحت چه شرایطی آن‌ها وارد پروسه مرمت اضطراری بنایی با ویژگی‌های سرای ساروتقی خواهند شد، گفت: اگر بنا مالک خصوصی داشته باشد، در وهله اول باید مالک اقدام به مرمت کند اما اگر شرایط آن برای مردم خطرپذیر باشد و مالک اقدام به مرمت نکند، میراث فرهنگی و یا سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان ممکن است اقدام به مرمت اضطراری کنند.
هادی اللهیاری افزود: اگر معاونت میراث فرهنگی اصفهان مطابقِ بررسی‌های یگان حفاظت به گروه امانی، مرمت اضطراری را تکلیف کند، ما هرچه زودتر اقدام خواهیم کرد.
وی ادامه داد: در صورتی که بنا نیاز به مرمت‌های کلی داشته باشد، میراث فرهنگی آن را در لیست تخصیص اعتبار قرار می دهد.
برنامه برای سرای ساروتقی رایزنی با انجمن خیرین میراث فرهنگی است
سخنگوی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز به ایرنا گفت: مالک قادر به نگهداری این اثر تاریخی نیست از این رو در حال رایزنی با سرمایه گذاران بخش خصوصی هستیم تا این مکان تبدیل به یک مجموعه گردشگری شود.
شهرام امیری با بیان اینکه سرای ساروتقی تبدیل به انباری شده و به تدریج در حال ویرانی است، افزود: بهترین راه حل برای نجات این اثر، رایزنی با انجمن خیرین میراث فرهنگی است که این سرا و همچنین مدرسه «قصه‌های مجید» یا مدرسه «شهید حلبیان» را در اختیار بگیرد.
وی در خصوص پیگیری حقوقی عدم حفاظت و نگهداری مناسبِ مالکِ سرای تاریخی ساروتقی گفت: اگر بخواهیم وارد مباحث حقوقی شویم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم به دلیل زمان‌بَر بودن مراحل حقوقی، ممکن است آسیب‌های بیشتری به بنا وارد شود، از این رو راه حل میانه و کاربردی این است که بنا را با گردشگری پیوند دهیم و آن را با رایزنی با سرمایه گذاران تبدیل به کاربری گردشگری کنیم.
