کتاب دوزبانه «چهره‌های زنده‌رود» با عنوان فرعی «هنرمندان هنرهای تجسمی و صنایع دستی آرمیده در تخت فولاد»، به تازگی از سوی نشر «اسپانه» و به نویسندگی مهدی تمیزی منتشر شده و از ویژگی‌های برجسته آن، تصویرگری این کتاب با هنرمندی وحید شریفی است.
وحید شریفی، تصویرگر کتاب «چهره‌های زنده‌رود» در گفت‌وگو با ایسنا و در خصوص مراحل شکل‌گیری این کتاب و تکنیک نقاشی خود توضیحات درخور اعتنایی داد که در ادامه شرحش آمده است.
چرا ۴۰ نفر؟
این کارتونیست اصفهان، در ابتدای سخنان خود و در اشاره به چگونگی نگارش و تصویرگری «چهره‌های زنده‌رود» گفت: داستان پیدایی این کتاب به وقتی برمی‌گردد که از سوی مهدی تمیزی و با هدف نقاشی و کار بر روی پرتره‌های برخی از چهره‌های آرمیده در تخت فولاد به این مجموعه معرفی شدم. دلیل هم این بود که شماری از عکس‌های به‌جامانده از شخصیت‌های این مکان بسیار بی‌کیفیت یا قدیمی است و تعدادی هم از فاصله دور گرفته شده‌اند یا فرد در میان جمع به چشم می‌خورد.
این هنرمند نقاش در ادامه بحث تصویرگری و انگیزه تخت فولاد از شروع این پروژه بیان کرد: با توجه به همان مسائل بود که تخت فولاد تصمیم گرفت تصاویر یکدست و یکنواختی از این چهره‌ها تهیه کند. در آغاز نیز هدف این بود که نقاشی‌های اخیر به‌صورت یک مجموعه کارت‌پستل درآید. اما در مرحله بعد تصمیم گرفته شد که در قالب کتاب، این تصاویر طراحی و منتشر شوند. اما در باب تصویر صرف هم مخالفت شد. زیرا به این نتیجه رسیدیم که ذکر اسم و فامیل و تاریخ به‌تنهایی کتاب را کامل نمی‌کند و به متنی پُربارتر نیاز دارد.
شریفی، نقش مهدی تمیزی را در پیدایی کتاب یادآور شد و توضیح داد: با توجه به نکته یادشده، از آقای تمیزی خواهش کردیم که پژوهش این کار را بر عهده بگیرد. من در اواسط تصویرگری‌ها بودم که او هم کار نوشتن را آغاز کرد. طراحی و تألیف این کار در حدود یکی‌دو سال زمان برد.
این تصویرگر کشورمان درباره افراد برگزیده برای چهره‌پردازی این کتاب بیان کرد: افرادی که در این مجموعه معرفی و پرتره‌شان تهیه شده است، بر اساس چند معیار برگزیده شدند. هنرمندان و شخصیت‌های بسیاری مدفنشان تخت فولاد است. ما یک تقسیم‌بندی انجام دادیم و این افراد را در گروه‌های هنرهای تجسمی، موسیقی، ادبا و شعرا، دانشمندان و علما، تئاتر و چند نفری هم در دسته سینما قرار دادیم. از این بین، برای کتاب کنونی ۴۰ شخصیت را از حوزه هنرهای تجسمی و صنایع دستی انتخاب و کار کردیم.
او ضمن تأکید بر این نکته که هنرمندان تجسمی و صنایع دستی آرام‌گرفته در تخت فولاد فراتر از ۴۰ نفر هستند به معیارهای پروژه در برگزیدن این افراد اشاره کرد: تخت فولاد، آرامستانی تاریخی است و شخصیت‌های بسیاری در آن هستند. ما افراد را از بازه زمانی اواخر قاجار و دو پهلوی برگزیدیم. و همین‌طور بر اساس سه معیار این افراد را انتخاب کردیم. نخست اینکه عکسی از آنان به هر طریقی در دسترس باشد. دوم اینکه در جایی جز تخت فولاد دفن نباشند. نکته سوم نیز این بود که در رشته تخصصی خودشان شاخص و اثرگذار به حساب آیند. بعد از پایان نگارش و نقاشی نیز با نظر تمیزی که ما نیز موافق بودیم کتاب به‌صورت دوزبانه درآمد. بر همین اساس می‌توانیم ادعا کنیم که این کتاب و شخصیت‌هایش به غیرفارسی‌زبانان هم معرفی خواهد شد.
پرتره‌هایی با تکنیک دیجیتال
کاریکاتوریست شهرمان سپس درباره انطباق تصاویر کتاب با چهره‌های واقعی اشخاص نیز توضیح داد: در طراحی و نقاشی، بیشتر زمان عمرم را صرف کشیدن چهره کرده‌ام. نقاشی چهره و کاریکاتورش حوزه تخصصی من است. زوایای پنهان در عکس را می‌توانستم حدس بزنم و ببینم که چه شکلی بوده. برای مثال جایی که نور آفتاب افتاده یا در جایی که رنگ عکس پریده بود، تلاش کردم آن را هم بکشم. وفاداری به چهره واقعی برایم اهمیت داشت. همین مسئله دسترسی به عکس‌های گوناگون بر چگونگی نقاشی آن‌ها نیز اثر گذاشت. به همین دلیل برخی پرتره‌ها پُرجزئیات شدند. اما برخی شاید ساده و ابتدایی به نظر برسند.
تصویرگر «چهره‌های زنده‌رود» ادامه داد: استاد هوشنگ جزی‌زاده که امیدوارم همیشه سلامت باشند و سایه‌شان مستدام باشد، شایان توجه است که در گفت‌وگویی عرض کردند همه این افراد را تقریباً من از نزدیک دیده‌ام و برایم جالب است که این افراد بسیار به خودشان شبیه هستند؛ حتی استاد، هنرمندی را مثال زدند و گفتند بسیار این شخص فقیر بود. در این پرتره شما و در نگاه آن شخص که کار شده هم به‌خوبی فقر و ناداری او دیده می‌شود. این موضوع برایم دلگرم‌کننده بود و فکر می‌کنم سعی و تلاش من درست بوده.
این مدرس هنر در خصوص تکنیک نقاشی خود در این کتاب چنین شرح داد: در «چهره‌های زنده‌رود» از تکنیک دیجیتال استفاده کردم. وقتی صحبت از این تکنیک می‌شود افرادِ کمترآشنا گمان می‌کنند که خود کامپیوتر از طریق مثلاً برخی فیلترها به نقاشی شکل می‌دهد. واقعیت این است که در این تکنیک یادشده به‌جای استفاده از کاغذ یا بوم، ما از یک قلم نوری و صفحه‌ای بهره می‌بریم که در یک فایل ذخیره می‌شود. تمام مراحل نقاشی دیجیتال کاملاً مشابه نقاشی‌های دیگر است، با این تفاوت که ما از قلم نوری استفاده می‌کنیم. همه مرحله‌های موردنیاز، تخصص و ریزه‌کاری‌ها و هاشورها و هر نکته دیگری موبه‌مو انجام می‌شود.
شریفی در خصوص دلیل انتخاب تکنیک دیجیتال نیز بیان کرد: در حال حاضر، برای صنعت چاپ استفاده از تکنیک دیجیتال پاکیزه‌تر، آراسته‌تر و باکیفیت‌تر است. اما تکنیکی که من در دیجیتال استفاده کردم، طراحی مداد به حساب می‌آید. انگار روی کاغذ با مداد کار کرده باشم و سعی کردم آن را شبیه‌سازی کنم. ولی روند آن با کارِ دست هیچ تفاوتی ندارد.
چهره‌های دیگر زنده‌رود
کارتونیست اصفهان که به جز فعالیت در عرصه کتاب با نشریات و مطبوعات مختلف دیگری نیز همکاری دارد، یادآور شد: خیلی مشتاقم تا موقعیتی فراهم شود که برای سایر شخصیت‌های تخت فولاد یا در کل اصفهان که ما برای آن کار می‌کنیم و با نگاهی دیگر حتی برای ایران‌زمین چنین تصمیماتی گرفته شود. با توجه به پتانسیل فراوانی که وجود دارد. در واقع، ما بتوانیم «چهره‌های زنده‌رود» را به جلدهای بعدی هم برسانیم.
وی به همکاری خود در این پروژه از جنبه دیگر نیز نظر کرد و گفت: همکاری با مهدی تمیزی و سایر دوستانی که در انتشار کتاب نقش داشتند، برای من بسیار مایه افتخار بود. من خوش‌حالم که نقشی کوچک در شکل‌گیری این کتاب داشته باشم. کتاب از نظر پژوهشی و معرفی هنرمندان جایگاه و ارزش خودش را دارد. و فکر می‌کنم از نظر تصویرگری هم اگر هنرمندان علاقه‌مند به هنرهای تجسمی و چهره نیز به آن نگاهی بیاندازند، خالی از لطف نخواهد بود.
این هنرمند تصویرگر درباره یکی از ویژگی‌های کتاب که آن را از سایر کتب مربوط به تخت‌فولاد متمایز می‌کند، بیان کرد: کتابی با این شکل و گستردگی که تصویرگری هم داشته باشد، ندیده بودم. ضمن اینکه غالباً اول، متن کتاب شکل و سپس طراحی صورت می‌گیرد. بعد هم در صفحه‌آرایی معمولاً تصاویر را در لابه‌لای متن قرار می‌دهند. مشخصه این کتاب آن است که تصاویرش همه چهره است و صفحه کاملی به هریک اختصاص داده شده.
نقاش اصفهان در باب دو فعالیت متفاوتی که در این کتاب و به‌منظور معرفی هر شخصیت انجام شده، گفت: می‌توانیم بگوییم در این کتاب، ما هر شخصیت را دو بار روایت کردیم؛ یک بار روایت تصویری آن را و بار دوم روایت متنی‌اش را پدید آوردیم. از دیدگاه دو نفر که من و مهدی تمیزی هستیم، سعی کردیم یک بار آن خصوصیاتی را که در شخصیت هر هنرمند هست، در چهره و چین و چروک‌های صورتش حتی در تکنیک و نوع هاشورزدن بیان کنیم و بار دیگر با واژگان و جمله‌ها که متن کتاب را شکل داده است.
شریفی در سخنان پایانی خود چنین خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم نگاه‌کردن به چهره‌ها، فارغ از این کار، چه عکس و چه کاریکاتور یا طراحی و نقاشی رئال یا هر سبک دیگر نقاشی باشد، می‌تواند راجع به آن سوژه یا چهره چیزهایی به ما بگوید که شاید در قالب واژگان نگنجد. وقتی به نوع و عمق چشمان یک چهره نگاه می‌کنیم، احساسی به ما منتقل می‌شود و شاید یک رابطه عاطفی شکل می‌گیرد که با خواندن کلمات به‌تنهایی به آن احساس دست پیدا نمی‌کنیم. من فکر می‌کنم با توجه به ابراز لطفی که استاد هوشنگ جزی‌زاده داشتند که به نوعی تأیید می‌کند من به هدفم در تصویرگری این کتاب رسیده‌ام و اثر از این نظر موفق بوده، خوش‌حالم و خداوند را شکر می‌کنم.
