روز شنبه در نیمهپاییزی آذرماه ۱۴۰۴، لحظهای رقم خورد که سالها انتظار، برنامهریزی، هزینهسازی و تلاش بیوقفه در پس آن نهفته بود. آب خلیجفارس-آبی که زمانی بسیاری تحقق انتقال آن به فلات مرکزی را رؤیا میدانستند- به همت فولاد مبارکه به اصفهان رسید. رئیسجمهور در ارتباطی برخط، افتتاح رسمی این طرح بزرگ و حیاتی را اعلام کرد و صنایع تشنه و در معرض خطر اصفهان، گامی تازه در مسیر حیات برداشتند. آنچه روز گذشته در قالب یک مراسم رسمی به ثمر رسید، نتیجه سالها کار مهندسی، عملیات دشوار اجرایی و سرمایهگذاری بیسابقه مجموعههای مختلفی است که محور اصلی آن فولاد مبارکه بوده است؛ پروژهای که هم از منظر صنعتی، هم از زاویه اجتماعی و هم از نگاه زیستمحیطی، نقطه عطفی برای اصفهان و فلات مرکزی ایران محسوب میشود.
- سرآغاز یک رویداد کمسابقه
صبح روز شنبه سالن مراسم افتتاح ابَرپروژه انتقال آب از دریا به فولاد مبارکه پر از چهرههای استانی و ملی بود؛ از مسئولان بلندپایه تا کارشناسان و مدیران ارشد صنعتی و مدیران فولادمبارکه. همزمان مسعود پزشکیان رئیسجمهوری و سیدمحمد اتابک وزیر صنعت، معدن و تجارت، از طریق ارتباط ویدیوکنفرانسی بهصورت زنده در جریان جزییات پروژه قرار گرفتند. با صدور دستور رسمی رئیسجمهور، اتصال خط انتقال آب خلیجفارس به فلات مرکزی وارد مرحله عملیاتی شد و پرونده یکی از طولانیترین فرایندهای فنی کشور به نقطه بهرهبرداری رسید.
این پروژه، یک کار عادی عمرانی نبود. بلکه یک ابَرپروژه ملی به طول حدود ۸۰۰ کیلومتر از سیرجان تا اصفهان است که با هدف تأمین آب پایدار برای صنایع حیاتی استان اصفهان اجرا شده. سهم اصلی سرمایهگذاری بر عهده فولاد مبارکه بود که با هزینهکرد ۳۵ هزار میلیارد تومان در کنار مشارکت شرکتهایی مانند ذوبآهن، پالایشگاه نفت اصفهان، اتاق بازرگانی و شهرداری اصفهان، نقش اصلی را در تحقق این رؤیای قدیمی ایفا کرد.
طبق برنامهریزی انجامشده، فاز نخست این خط انتقال ظرفیت ۳۰ میلیون مترمکعب آب شیرینشده در سال را برای فولاد مبارکه فراهم میکند. این در حالی است که ظرفیت نهایی پروژه در برنامه توسعه، تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال قابل افزایش است و صنایع دیگر نیز در آینده نزدیک به آن متصل خواهند شد.
- چرا این پروژه به یک ضرورت حیاتی برای اصفهان تبدیل شده بود؟
اصفهان سالهاست با بحران آب دستوپنجه نرم میکند. زایندهرود که روزگاری اصلیترین منبع آب شرب، کشاورزی و صنعت استان بود، در سالهای اخیر دیگر توان تأمین نیازهای گسترده منطقه را نداشت. برداشتهای بیرویه، کاهش بارشها، افت شدید سطح منابع زیرزمینی و توسعه روزافزون صنایع و سکونتگاهها، شرایطی ایجاد کرده بود که ادامه فعالیت بسیاری از صنایع مادر بدون منابع تازه عملاً غیرممکن شده بود.
پیش از اجرای طرح انتقال آب، بارها این هشدار توسط مسئولان استانی و مدیران صنعتی مطرح شده بود که ادامه روند موجود میتواند به توقف کامل تولید در برخی صنایع بزرگ منجر شود. فولاد مبارکه و دیگر صنایع مادر در فلات مرکزی، که بخش مهمی از اشتغال، تولید و صادرات کشور به آنها وابسته است، در آستانه یک تهدید جدی قرار داشتند؛ تهدیدی که اکنون با اجرای فاز نخست این خط انتقال، تا حد زیادی مرتفع شده است.
اتصال به آب دریا نهتنها وابستگی صنایع به زایندهرود را کاهش میدهد، بلکه امکان بازچرخانی چندباره آب مصرفی را فراهم میکند؛ موضوعی که برای صنعت فولاد اهمیت حیاتی دارد. فولاد مبارکه طی سه دهه، مصرف آب خود را از ۱۶ مترمکعب به ۲ تا ۲.۵ مترمکعب برای هر تن فولاد کاهش داده است و با این پروژه، میتواند دست به بازچرخانی گستردهتر بزند.
- کاهش فشار بر منابع محدود و حرکت به سوی توسعه پایدار
مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری که از طریق ویدیوکنفرانس در مراسم حضور داشت، اجرای پروژه را نمونهای موفق از تلاش شبانهروزی متخصصان و مهندسان ایرانی دانست و گفت: «آب دریا از خلیجفارس به اصفهان رسیده و نیاز صنایع بزرگ به آبهای زیرزمینی و سهم زیستمحیطی زایندهرود و مردم منطقه کاهش یافته است.» وی تأکید کرد جلسههای متعددی در دولت برای حل بحران آب اصفهان برگزار شده و دانشگاهها مأمور انجام مطالعات کارشناسی دقیق هستند:«کارهای علمی و مطالعاتی در جریان است و ما بر اساس همین نتایج و با نگاه توسعه پایدار جلو میرویم.»
رئیسجمهوری با تأکید بر اینکه نگرانیهای آبی بین استانها قابل درک است، گفت:«با مشارکت و همفکری همه استانها و پذیرش نظرات کارشناسان، میتوان این مسائل را بدون تنش و بر اساس عقلانیت حل کرد.»
پزشکیان در پایان با قدردانی از همه عوامل پروژه گفت امیدوار است پس از این، شاهد توسعه صنایع آببَر در مناطق خشک بدون مطالعات کافی نباشیم.
- پایان وابستگی فولاد مبارکه به زایندهرود
در ادامه مراسم، سیدمحمد اتابک وزیر صنعت، معدن و تجارت به اهمیت راهبردی خط انتقال آب خلیجفارس اشاره کرد و گفت:«این خط انتقال یکی از مهمترین طرحهای زیرساختی کشور است. تأمین آب پایدار برای فلات مرکزی و صنایع راهبردی آن را تضمین میکند و میتواند اثرات کمبود منابع سطحی و زیرزمینی بر تولید کشور را کاهش دهد.»
اتابک خاطرنشان کرد: «این طرح گام بلندی در حفاظت از هویت زیستی و فرهنگی سرزمین عزیزمان است و مصرف آب زایندهرود در فولاد مبارکه را صفر میکند.» وی با تشکر از تمامی نقشآفرینان پروژه، به رویکرد جدید دولت اشاره کرد:«دولت چهاردم توسعه صنعتی کشور را بر اساس محوریت دریا و ظرفیت سواحل بازنگری کرده است.»
او همچنین گفت هزینههای امروز نتیجه جانماییهای گذشته است:«اگر صنایع را کنار دریا مستقر میکردیم، امروز نیازمند این هزینهها نبودیم. امیدواریم توسعههای آینده با رویکرد دریامحور انجام شود.»
اتابک در پایان از حمایت رئیسجمهور تشکر کرد و گفت آثار و برکات این خط انتقال بهخصوص برای مردم اصفهان به زودی محسوس خواهد شد.
- توقف بارگذاری صنعتی بر زایندهرود و نفس تازه برای محیطزیست
مهدی جمالینژاد، استاندار اصفهان نیز در این مراسم، این افتتاح را «گامی بلند و تاریخی» توصیف کرد و گفت: «بارگذاری جدید بر زایندهرود متوقف شده است. برداشت صنایع بزرگ از سفرههای زیرزمینی به صفر رسیده و مسیر احیای رودخانه و تالاب گاوخونی هموار شده است.»
وی ادامه داد:«این پروژه فقط یک دستاورد فنی نیست. یک تعهد زیستمحیطی عمیق است که آینده اقتصاد استان را نیز در دل خود دارد. امروز نهفقط برای صنعت آب تأمین کردیم، بلکه به محیطزیست اصفهان نفس تازهای دادیم.»
استاندار اصفهان با اشاره به نقش صنایع مادر گفت:«آب صنایع بزرگ مانند ذوبآهن اصفهان، که یکی از بزرگترین مصرفکنندگان آب در فلات مرکزی است، اکنون از دریا تأمین میشود. پالایشگاه اصفهان نیز از این مسیر بهرهمند
خواهد شد.»
جمالی نژاد اعلام کرد طرح اتصال شهرکهای انرژی، نیروگاهها و مجتمعهایی همچون فولاد صبا نیز در دست اجراست و هدف نهایی آزادسازی کامل برداشتهای صنعتی از منابع سطحی و زیرزمینی است.
- ابعاد مهندسی پروژه از نگاه استاندار
جمالینژاد در بخش دیگری از سخنانش، جزییات فنی پروژه را تشریح کرد:«در این طرح از پیشرفتهترین سامانههای اسمز معکوس (RO) با ظرفیت بالا استفاده شده و کارایی بازیافت آب در این واحدها به بالای ۹۹.۵ درصد رسیده است.» او همچنین توضیح داد: «برای غلبه بر چالش انتقال آب در فلات مرکزی از توربینهای بازیاب انرژی استفاده شده. این سامانهها مصرف انرژی پمپاژ را حدود ۲۰ درصد کاهش دادهاند.»
از نظر زیستمحیطی نیز استاندار اطمینان داد که «مدیریت پساب شور با رعایت حساسیتهای بینالمللی انجام شده و هیچ اثر منفی بر محیط زیست دریایی و خشکی ندارد.» وی اجرای پروژه را «نمونهای درخشان از وفاق ملی» و حاصل پشتکار دولت سیزدهم و حمایتهای ریاستجمهوری دانست.
- برآن عهد که بستیم، هستیم
آقای استاندار پس از پایان آیین اتصال رسمی خط انتقال آب خلیج فارس به فولاد مبارکه، در جمع خبرنگاران حاضر شد و با ابراز امیدواری برای به ثمر رسیدن زودهنگام فاز دوم این پروژه از دریای عمان، گفت: ما یک عهد و قول جدی داشتیم و آن کاهش بارگذاری بر رودخانه زایندهرود بود؛ رودخانهای که سالهاست تحت فشار بسیار سنگینی قرار دارد. وی ادامه داد: خوشبختانه صنعتگران و صنایع بزرگ اصفهان، بهویژه مجتمع فولاد مبارکه به قول خود وفا کردند و با اجرای این پروژه، گام بلندی در کاهش برداشت آب از زایندهرود برداشتند. این اقدام بهطور قطع در آینده به احیای زایندهرود تأثیر بسیار مثبتی خواهد داشت.
استاندار اصفهان با بیان اینکه احیای زایندهرود یک کار ترکیبی، چندوجهی و بسیار سنگین است، خاطرنشان کرد: هم باید مدیریت مصرف را بهطور جدی دنبال کرده و هم در تأمین منابع آبی جدید ورود کنیم و هم برنامهریزیهای متعدد و جامعی داشته باشیم. جمالی نژاد افزود: یکی از مهمترین برنامهها برای احیا، همین پروژه انتقال آب دریا بود که امروز فاز اول آن به بهرهبرداری رسید. وی اضافه کرد: از همه کسانی که این پروژه را مصوب و دنبال کردند و به سرانجام رساندند و همچنین از مجموعه صنایع استان که با ما همراهی کردند، قدردانی میکنم.
استاندار اصفهان با اشاره به اینکه این خط لوله اکنون یک کریدور باز و آماده ایجاد کرده است، گفت: اگر در آینده تصمیم گرفته شود که این آب به سمت تهران یا مناطق دیگر منتقل شود، از نظر فنی کاملاً امکانپذیر است.
استاندار اصفهان همچنین تأکید کرد: این پروژه در واقع یک تعهد زیستمحیطی بزرگ هم بود. ما تعهدی نسبت به حقابه کشاورزان و حقابه محیط زیستی زایندهرود داشتیم که خوشبختانه با تلاش صنایع، تا حد زیادی در حال مرتفع شدن است.
به گفته جمالی نژاد، در فاز دوم (دریای عمان) نیز تمام مسائل زیستمحیطی بهدقت دیده شده؛ فناوریهای بسیار پیشرفته شیرینسازی و شیرینزدایی پیشبینی شده و هیچگونه آلودگی به دریا وارد نخواهد شد.
- فولاد مبارکه دین خود را به زایندهرود ادا کرد
زهرا سعیدی، نماینده مردم مبارکه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به روند تاریخی طرحهای آبرسانی زایندهرود گفت:«مشکل اصلی زایندهرود بارگذاریهای بیرویه در دولتهای گذشته بود. قرار بود ابتدا تونل سوم کوهرنگ و بهشتآباد اجرا شود و سپس بارگذاریهای جدید انجام شود اما برعکس شد؛ ابتدا صنعت بار گذاشتند و بعد دنبال آب دویدند.»
او گفت در مجلس دهم اجازه هیچ برداشت جدیدی از زایندهرود داده نشد و افزود: «فولاد مبارکه قبلاً فقط ۱.۵ درصد از آب زایندهرود را مصرف میکرد، اما همین مقدار هم برای مردم اهمیت داشت.» سعیدی ادامه داد: «حالا که آب شیرینشده دریا تأمین شده، بخشی از دین فولاد به زایندهرود ادا میشود. صنایع بزرگ یکی پس از دیگری از زایندهرود مستقل میشوند و این برای آب شرب مردم و کشاورزی منطقه بسیار مهم است.»
- سرمایه گذاریِ ۳۵ هزار میلیارد تومانی فولادمبارکه برای انتقال آب دریا به اصفهان
و اما در بخش مهم دیگری از مراسم، سعید زرندی، مدیرعامل گروه فولاد مبارکه پشت تریبون قرار گرفت و با ارائه آمارهای دقیق، نقش این مجموعه را در اجرای پروژه تشریح کرد. او گفت: «فولاد مبارکه با سرمایهگذاری ۳۵ هزار میلیارد تومان و تأمین ۶۱۰ هزار تن فولاد ویژه API X65، نقش بیسابقهای در کاهش وابستگی صنایع استان به آب زایندهرود ایفا کرده است.»
زرندی اعلام کرد اجرای ۸۰۰ کیلومتر خط لوله و تکمیل آن طی دو سال، «رکوردی ملی» محسوب میشود. مدیرعامل گروه فولاد مبارکه گفت:«اگرچه فولاد مبارکه فقط ۱.۵ درصد از آب زایندهرود را مصرف میکرد، اما بر اساس مسئولیت اجتماعی تصمیم گرفتیم وابستگی خود و دیگر صنایع بزرگ استان را کاهش دهیم و در این طرح مشارکت جدی داشته باشیم.» زرندی سپس به جزئیات فنی خط اشاره کرد:«۵۳۰ کیلومتر از مسیر بهصورت ثقلی طراحی شده و پنج ایستگاه پمپاژ حذف شده است. این اقدام مصرف انرژی را بهشدت کاهش داده و به بهرهوری پروژه کمک کرده است.» وی همچنین گفت:«۴۲ پیمانکار و بیش از سه هزار نفر در اجرای فشرده پروژه حضور داشتند.»
مدیرعامل فولاد مبارکه در ادامه یکی از مهمترین نکات پروژه را یادآور شد:«مصرف آب در فولاد مبارکه طی سه دهه از ۱۶ مترمکعب به ۲ تا ۲.۵ مترمکعب به ازای هر تن فولاد کاهش یافته است. این عدد با شاخصهای جهانی قابل رقابت است.» او پروژه انتقال آب دریا به اصفهان را «هدیهای از سوی فولاد مبارکه به مردم ایران و بهخصوص مردم اصفهان» دانست.
- ظرفیتهای فاز اول و هزینه واقعی تأمین آب دریا
در نشست خبری پس از مراسم هم زرندی در جمع خبرنگاران حضار شد و اعلام کرد: «امروز ۴۰ میلیون مترمکعب آب در لولهها جاری است. نیاز فولاد مبارکه ۳۰ میلیون مترمکعب است اما ظرفیت قرارداد ۷۰ میلیون مترمکعب در سال است که تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب قابل افزایش خواهد بود.» او درباره هزینهها افزود:«هزینه شیرینسازی حدود ۰.۶ سنت و هزینه انتقال بین ۱.۵ تا ۳ دلار به ازای هر مترمکعب است.» وی گفت:«آب دریا ارزان نیست اما بین تعطیلی تولید و ادامه فعالیت، تنها گزینه ممکن همین بود.»
زرندی در ادامه یادآور شد فولاد مبارکه علاوه بر سرمایهگذاری مستقیم، بین ۸ تا ۹ هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری کرده و یک میلیارد تومان ورق فولادی را نیز در قالب تسهیلات LC بدون سود سهساله تأمین کرده است. وی از مطالعات خط دوم انتقال آب از دریای عمان خبر داد و گفت:«دانشگاه اصفهان در حال بررسی مجدد مسیرها با تمرکز بر توجیه اقتصادی و نرخ بازگشت سرمایه است. پس از تثبیت خط فعلی، خط دوم اجرایی خواهد شد.» زرندی همچنین اعلام کرد:«در استان اصفهان طرح توسعه جدید نخواهیم داشت اما بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان طرح در حال اجراست، از جمله نورد گرم ۲ که بزرگترین پروژه صنعتی کشور است.»
وی همچنین به طراحی ثقلی مسیر اشاره کرد: «طراحی ۵۳۰ کیلومتر مسیر بدون نیاز به پمپاژ، مصرف برق را ۸۰ مگاوات کاهش داده است.» در بخش انرژی نیز گفت: «با افزودن ۴۰۰ مگاوات ظرفیت جدید تولید برق داخلی، از ابتدای سال ۱۴۰۵ مشکل جدی در تأمین برق نخواهیم داشت.»
- آغازفصل تازه در مدیریت منابع آب، توسعه صنعتی، مسئولیت اجتماعی
و در نهایت باید گفت دیروز تنها شاهد افتتاح یک خط لوله یا تکمیل یک طرح مهندسی نبودیم. پروژه انتقال آب خلیجفارس به اصفهان، فصل تازهای در مدیریت منابع آب، توسعه صنعتی، مسئولیت اجتماعی صنایع و احیای اکوسیستمهای آسیبدیده فلات مرکزی است. این پروژه نهتنها خطر توقف فعالیت صنایع مادر مانند فولاد مبارکه، ذوبآهن و پالایشگاه اصفهان را برطرف کرده، بلکه مقدمات احیای زایندهرود و تالاب گاوخونی را فراهم آورده است.
فولاد مبارکه با سرمایهگذاری گسترده، مشارکت همهجانبه و ایفای نقش محوری در اجرای این طرح، نشان داد صنعت میتواند در برابر بحرانها نهتنها مصرفکننده منابع، بلکه بخشی از حل مسئله باشد. اکنون آب دریا در رگهای صنعتی اصفهان جاری شده و فصل تازهای در حیات تولیدی، زیستمحیطی و اجتماعی استان آغاز شده است؛ فصلی که آثار آن نهتنها امروز، بلکه در سالهای آینده بیشتر آشکار خواهد شد.
پریا پارسادوست