«نوشهرگرایی»مکتب بازگشت به سنت برای غلبه بر برخی از معضلات شهری است که به تقویت واحدهای اجتماعی محله با هویت شهری می‌پردازد؛ در این گزارش فرصت‌ها و چالش‌های پیاده‌راه شدن چهارباغ عباسی که مبتنی بر این الگو انجام شده بررسی شده است.
چهارباغ یکی از معروف‌ترین خیابان‌های تاریخی ایران در شهر اصفهان است که در دوران صفویه و به دستور شاه عباس اول ساخته شد؛ این خیابان به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری و شهرسازی ایران و جهان شناخته می‌شود و نمادی از زیبایی، تفکر شهرسازی و هنر معماری ایرانی و اسلامی است.
چهارباغ عباسی در مرکز شهر اصفهان قرار دارد که از کاخ سلطنتی در نزدیکی میدان امام خمینی (ره) آغاز می‌شود و تا رودخانه زاینده‌رود ادامه پیدا می‌کند؛ این خیابان ابتدا به چهار بخش یا باغ تقسیم شده بود که هر یک نمادی از طراحی شهری و منظری درخور توجه داشت؛ درختان سرسبز، آب‌نماها و کانال‌های آبی که در امتداد این خیابان جریان داشت، جلوه‌ای زیبا به آن می‌بخشید.
چهارباغ عباسی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین تفرجگاه‌های عمومی اصفهان مورد استفاده مردم عادی و زائران قرار می‌گرفت و این خیابان با مناظر طبیعی، فضای دل‌انگیز و معماری زیبا، فضایی مناسب برای استراحت و گذراندن اوقات فراغت فراهم می‌آورد.
به مرور زمان چهارباغ به یکی از محورهای اقتصادی شهر تبدیل شد و بازارها و کاروانسراهای اطراف آن، مراکز خرید و فروش اجناس و کالاهای مختلف بود که نقش مهمی در رونق تجاری اصفهان داشت؛ از جمله بناهای تجاری در این خیابان، کاروانسرای عباسی و دیگر مجموعه‌های تجاری و مذهبی مرتبط بود.
چهارباغ عباسی علاوه بر کارکردهای اقتصادی و تفریحی، محلی برای نمایش هنر و فرهنگ ایرانی و اسلامی بود؛ آثار معماری بی‌نظیری همچون کاخ‌ها، مدرسه‌ها و مساجد در اطراف این خیابان قرار داشت که جلوه‌ای از سبک‌های هنری دوران صفوی را به نمایش می‌گذاشت.
به‌دلیل وجود مجموعه‌هایی همچون مدرسه چهارباغ و چندین مسجد در اطراف این خیابان، چهارباغ عباسی به‌عنوان محوری مذهبی نیز شناخته می‌شد و مدرسه چهارباغ به‌عنوان یکی از مراکز علمی و مذهبی مهم آن دوران، دانشجویان و عالمان بسیاری را به خود جذب می‌کرد.
در دوران قاجار و پهلوی و پس از آن، چهارباغ عباسی همچنان اهمیت خود را حفظ کرد، اما بعضی از بخش‌های آن تغییر یافت و معماری جدیدی به آن اضافه شد، همچنین در دهه‌های اخیر با تلاش‌های مرمتی و فرهنگی، بعضی از جلوه‌های سنتی این خیابان بازسازی شده است تا اصالت تاریخی آن حفظ شود.
توجه ویژه دوره ششم مدیریت شهری اصفهان به چهارباغ
محمدرضا فلاح، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: یکی از مکان‌هایی که در دوره صفوی در کنار اماکن بی‌نظیر دیگر شکل گرفت و به شکوه و عظمت اصفهان افزود، محور دیدنی و باصفای چهارباغ بود؛ این محور همچون اماکن تاریخی دیگر توانست محل جذب گردشگران داخلی و خارجی باشد.
وی با بیان اینکه این محور در طول دوره‌های مختلف تغییراتی داشته است که در دوره قاجار و پهلوی رویکرد و عملکرد خود را از دست داد و به محور کسب و کار و تردد وسایل نقلیه تغییر پیدا کرد، می‌افزاید: در دوره چهارم فعالیت شورای اسلامی شهر مدیریت طرح پیاده‌راه شدن محور چهارباغ مطرح شد که مورد استقبال و تأیید مراجع ذی‌ربط قرار گرفت.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه اجرای پیاده‌راه شدن چهارباغ به شکل محور فرهنگی و تفریحی علاوه‌بر محاسن ارزشمندی که به همراه داشت، مشکلاتی نیز در پی داشته است، می‌گوید: مهم‌ترین آن مشکلات فرهنگی، بروز بعضی ناهنجاری‌های، تعدد مراکز اغذیه‌فروشی، نبود پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی بوده است که پیرو آن مدیریت شهری در دوره قبل تشکیل جلسه داد و طرح تشکیل شورای عالی چهارباغ را مطرح کرد و پس از برگزاری جلسه‌هایی به تصویب شورای اسلامی شهر اصفهان رسید.
فلاح با بیان اینکه شورای ششم بر مشکلات چهارباغ نظارت می‌کند، اضافه می‌کند: شورای عالی چهارباغ متشکل از شهردار اصفهان، رئیس شورای اسلامی شهر، رؤسای کمیسیون‌های شورای اسلامی شهر، رئیس سازمان نوسازی و بهسازی و شهرداران مناطق یک و ۳ شهرداری است.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه ذیل کمیته عالی چهارباغ یک کمیته شش‌نفره تشکیل شد، خاطرنشان می‌کند: این کمیته متشکل از معاونان فرهنگی، شهرسازی و خدمات شهری شهرداری، رئیس کمیسیون فرهنگی، رئیس کمیسیون شهرسازی و رئیس کمیسیون اقتصادی و شهرداران مناطق یک و ۳ شهرداری است که به شکل مهمان در این کمیته نقش‌آفرینی می‌کنند.
فلاح می‌گوید: در کل شورای عالی چهارباغ برای مباحث چهارباغ همچون ساخت‌وساز، زیرساخت‌های چهارباغ، حساسیت‌های فرهنگی و تغییراتی که روی پیرایش ضلع غربی، شرقی و بدنه‌سازی چهارباغ انجام می‌گرفت، ورود پیدا می‌کند و شورای عالی چهارباغ در این بخش تصمیم‌های لازم را می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: جایگاه شورای اسلامی شهر اصفهان در شورای عالی چهارباغ به شکل نظارتی است و روی مشکلات چهارباغ نظارت می‌کند و در مواردی که از سوی شهرداری یا این کمیته نیاز به مصوبات و حمایت‌های شورای اسلامی شهر داشته باشد، ورود پیدا می‌کند و مساعدت‌های لازم را انجام می‌دهد، وظایف شورای اسلامی شهر در این بخش بیشتر نظارتی بوده و بخش اجرا بر عهده شورای عالی چهارباغ است.
محور چهارباغ از کارکردهای خود فاصله نگرفته است
سیروس خوراسگانی، مدیر پروژه چهارباغ عباسی در این‌باره با اشاره به اقدامات و برنامه‌های مختلف انجام شده در راستای توسعه و رونق گذر فرهنگی و تاریخی چهارباغ به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مردم و خانواده‌های اصفهانی از پیاده‌راه شدن چهارباغ عباسی استقبال گسترده‌ای داشته‌اند.
وی می‌افزاید: چهارباغ عباسی به محلی محبوب برای شهروندان و حتی بازدیدکنندگان از سراسر کشور و گردشگران خارجی تبدیل شده است و در مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای انجام‌شده با توریست‌هایی که به نقاط مختلف جهان سفر کرده‌اند، چهارباغ عباسی به‌عنوان خیابانی بی‌نظیر توصیف شده است.
مدیر پروژه چهارباغ عباسی با اشاره به برنامه‌های فرهنگی این گذر تاریخی تاکید می‌کند: در مناسبت‌های ملی و مذهبی و به‌صورت هفتگی، برنامه‌های متنوعی برگزار می‌شود؛ از جمله برنامه‌های مشاوره‌ای و پاتوق‌های گفت‌وگو که در راستای ارتقای فرهنگ شهروندی و آگاهی عمومی طراحی شده است، همچنین در فضای مجازی چالش‌های مختلفی برای مخاطبان ایجاد شده که هدف آن، ارتقای فرهنگ و آموزش شهروندی است.
خوراسگانی با بیان اینکه یکی از چالش‌های اصلی چهارباغ وجود بعضی مشاغل است که با اصالت فرهنگی این منطقه سنخیت ندارد و به‌تازگی به این محل اضافه شده است، می‌گوید: ساماندهی این مشاغل در دست اقدام است تا چهارباغ به اصالت اصفهانی خود بازگردد و فضایی منسجم و هماهنگ با هویت تاریخی خود داشته باشد.
وی با اشاره به رویکردهای این گذر در آینده اضافه می‌کند: گسترش تفریحات سالم و برگزاری رویدادهای خانوادگی از اهداف اصلی این پروژه است.
مدیر پروژه چهارباغ عباسی با اشاره به اجرای طرح‌هایی برای تقویت توانمندی نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی با عنوان «چهارباغ نوجوانان» خاطرنشان می‌کند: در این راستا، کارگاه‌های آموزشی با هدف ارتقای مهارت‌های زندگی برای خانواده‌ها برگزار می‌شود و جشنواره‌های غذای سالم نیز برای ترویج فرهنگ سلامت در این مکان اجرا خواهد شد.
خوراسگانی می‌گوید: برای افزایش امنیت و آسودگی خاطر خانواده‌ها، بخشی از چهارباغ به گذر ویژه دوچرخه و اسکیت اختصاص یافته و با یک خط آبی مشخص شده است تا تردد پیاده‌روها و دوچرخه‌سوارها به‌طور منظم و امن‌تری صورت گیرد.
وی ادامه می‌دهد: اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این زمینه ادامه دارد تا دوچرخه‌سواران و اسکیت‌سواران فقط از این مسیر مشخص حرکت کنند و مزاحمتی برای عابران پیاده ایجاد نشود.
مدیر پروژه چهارباغ عباسی با اشاره به افزایش امنیت در این گذر تاکید می‌کند: گروه‌هایی برای حفاظت فیزیکی و انتظامات چهارباغ به‌صورت ۲۴ ساعته فعالیت دارند و با گشت‌های دوچرخه و موتورهای برقی در مسیرهای اصلی حضور دارند.
رویکرد پیاده‌راه‌ها به حفظ هویت خیابان چهارباغ کمک می‌کند
محمود تیموری، دکترای معماری می‌گوید: در جنبش نوشهرگرایی برای اینکه فضای کلی و تاریخی شهر موردنظر از حالت مردگی خارج شود و آن را به نشاط لازم برسانند، اقدامات زیربنایی در این زمینه انجام می‌دهند.
وی اضافه می‌کند: بحث پیاده‌راه از نیمه دوم قرن بیستم در برنامه‌ریزی شهری تحت عنوان «جنبش نوشهرگرایی» مطرح شده که رویکرد اصلی این طرح ایجاد نشاط و زنده‌سازی فضای شهری است.
دکترای معماری تاکید می‌کند: فضای شهری به‌تنهایی پاسخ‌گوی نیاز افراد جامعه نیست؛ به همین دلیل در شهرسازی نوین بحث نوشهرگرایی مطرح شد که امروزه مدنظر اصلی کشورهای توسعه‌ای است.
تیموری می‌گوید: در جنبش نوگرایی هدف در نظر گرفتن مقیاس انسانی و ایجاد فضاهایی برای تعلق‌خاطر هرچه بیشتر افراد است که یکی از اقدامات مؤثر در نوشهرگرایی بحث پیاده‌راه‌ها است که پروژه‌های محرک توسعه عمران در فضاهای شهری به‌ویژه مرکز شهرها و بافت‌های تاریخی شهر انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بر اساس تجارب جهانی باید در پیاده‌راه‌ها فضاهایی برای نسل جوان ایجاد شود که مردم را برای حضور در پیاده‌راه ترغیب کند که این امر در پیاده‌راه‌های موفق شهرهای جهان یک اولویت است؛ به همین خاطر می‌توان نتیجه گرفت حضور جوانان در چهارباغ نشان‌دهنده این است که این محور توانسته همچون مدل‌های موفق جهانی عمل کند.
دکترای معماری خاطرنشان می‌کند: رویکرد پیاده‌راه‌ها به حفظ هویت خیابان چهارباغ کمک می‌کند؛ برای هر خیابان نمی‌توان این بحث را دنبال کرد، بلکه خیابان موردنظر باید دارای ویژگی‌های خاص باشد، علاوه بر اینکه خیابان باید دارای هویت و عناصر هویتی شهر و دارای فرصت‌هایی باشد که بتوان آن را به پیاده‌راه تبدیل کرد.
تیموری می‌گوید: باید دستگاه‌های دیگر به شهرداری اصفهان در مدیریت چهارباغ کمک کنند و همکاری‌های لازم را داشته باشند.
وی می‌افزاید: طبق تجربیات موفق جهانی در حوزه شهری نیاز است که محور چهارباغ بیش از پیش پاتوق‌هایی را برای حضور اقشار مختلف مردم، هنرمندان، جوانان و دیگر اقشار فراهم کند، ضمن اینکه همچون پیاده‌راه‌های کشورهای توسعه‌یافته باید از ظرفیت هنرمندان و سازمان‌های مردم نهاد دارای مجوز برای خیابان‌های با رویکرد پیاده‌راه استفاده کرد.
چهارباغ عباسی نمادی از هنر، فرهنگ و شهرسازی ایرانی است که از دوران صفوی تا به امروز کارکردهای متنوعی داشته است؛ این خیابان علاوه بر ارزش معماری و شهرسازی، بستری برای تعاملات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در طول قرون بوده است و همچنان به‌عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی مهم ایران شناخته می‌شود.
