در جایی از شهر که صدای خودروها کم‌کم محو می‌شود، فضاهایی تامین شده است تا مامنی برای شهروندان فارغ از هیاهوی شهر باشد؛ جایی که خستگی‌ها رنگ می‌بازد و لبخندها جان می‌گیرد؛ در «پردیس‌های خانواده‌محور» هر کسی از کوچک تا بزرگ، سهمی برای آموزش، شادی و نشاط دارد.
پردیس خانواده‌محور فضای شهری است که در میان فشردگی و تنیدگی ساختار فیزیکی شهرها، فضایی را برای رهایی از روزمرگی‌ها و کاهش بار روانی ناشی از آلودگی‌های سمعی و بصری فراهم و به ایجاد آرامش و سلامت روان خانواده‌ها برای ادامه فعالیت‌های زندگی شهری کمک می‌کند.
هدف‌گذاری شهرداری‌ها برای احداث این پردیس‌ها خانواده است و شهرداری اصفهان نیز در این مسیر گام برداشته است؛ در این شهر بزرگ پردیس‌هایی پدید آمده است برای تمام خانواده‌ها، با زمین‌های بازی کودکان، مسیرهایی برای دوچرخه‌سواری نوجوانان و نیمکت‌هایی برای پدران و مادران تا اعضای خانواده از بودن در کنار یکدیگر لذت ببرند و به نیازهای تفریحی و خواسته‌های جمعی پاسخ دهند.
پردیس‌های خانواده‌محور نقش مهمی در تقویت تعاملات اجتماعی دارند و به‌عنوان رویکردی جدید در طراحی و مدیریت فضاهای عمومی و شهری، با هدف ایجاد محیط‌های مناسب برای تمام اعضای خانواده‌ها طراحی شده است؛ این پردیس‌ها با در نظر گرفتن نیازها و خواسته‌های گروه‌های مختلف سنی و اجتماعی در خانواده‌ها، تلاش می‌کنند فضاهایی فراهم آورند که ضمن پاسخگویی به نیازهای تفریحی، آموزشی و اجتماعی به تقویت پیوندهای خانوادگی نیز کمک کند.
طراحی این فضاها به‌گونه‌ای است که تمام افراد خانواده، از کودکان و نوجوانان گرفته تا بزرگسالان و سالمندان، امکان استفاده از فضاها را داشته باشند و از حضور در این محیط‌ها احساس امنیت و آرامش کنند.
یکی از ویژگی‌های مهم پردیس‌های خانواده‌محور، توجه ویژه به ایمنی و راحتی است، زیرا این فضاها اغلب با استانداردهای بالایی از نظر ایمنی و دسترسی طراحی می‌شود تا کودکان و افراد کم‌توان نیز بتوانند از امکانات آن استفاده کنند.
وجود فضای سبز، زمین‌های بازی مناسب برای کودکان، مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و امکانات ورزشی برای بزرگسالان از جمله ویژگی‌هایی است که در این پردیس‌ها دیده می‌شود، همچنین با در نظر گرفتن فضاهای استراحت و خدمات رفاهی، امکان تجربه‌ی یک روز کامل و بدون دغدغه در این محیط‌ها برای خانواده‌ها فراهم می‌شود.
وجود بخش‌های آموزشی همچون کتابخانه، فضاهای هنری و کلاس‌های آموزشی به والدین و فرزندان اجازه می‌دهد تا از فرصت‌های یادگیری مشترک بهره‌مند شوند؛ این تعاملات نه‌تنها به رشد اجتماعی و عاطفی کودکان کمک می‌کند، بلکه برای بزرگسالان نیز فرصتی برای ارتباط با دیگران و تبادل تجربیات است.
بوستان‌های خانواده‌محور؛ تلفیق فرهنگ، امنیت و تفریح در فضای شهری
مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه موضوع پردیس‌های خانواده‌محور نخستین‌بار در دوره مهدی جمالی‌نژاد، شهردار وقت اصفهان مطرح شد، به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: شهر اصفهان دارای پارک‌های متنوع و فراوانی است که از حاشیه زاینده‌رود تا پهنه ناژوان و پارک‌های محلی نظیر پارک شهید رجایی و باغ‌های قدیمی گسترده شده است.
وی افزود: این پارک‌ها بیشتر با رویکرد زیست‌محیطی و اکولوژیک طراحی شده و هدف اصلی آن‌ها تأمین فضای سبز شهری، کاهش آلودگی و مسائل اکولوژیک است.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح کرد: طی حدود ۲۰ سال اخیر، بسیاری از کشورهای جهان و به‌تبع آن ایران، رویکردهای متنوعی برای پارک‌ها و بوستان‌های شهری در نظر گرفته‌اند؛ این رویکرد بر این پایه است که هر بوستان از جمله بوستان‌های موضوع‌محور همچون بوستان علم و دانش، بوستان کودک، بوستان کهن‌سالان و بوستان‌های بانوان هدف ویژه‌ای را دنبال کند.
نباتی‌نژاد با اشاره به اینکه مطالعات ایده‌پردازی و نخستین این طرح‌ها توسط شرکتی مرتبط انجام شد، عنوان کرد: بر این اساس نخستین بوستان خانواده‌محور اصفهان در منطقه ۱۲، خیابان بهارستان با مساحت ۴.۷ هکتار پیشنهاد و مراحل آزادسازی زمین‌های مورد نظر آغاز شد؛ با توجه به وسعت این پروژه، عملیات اجرایی زمان‌بر بود تا اینکه اکنون به مراحل بهره‌برداری نزدیک شده است و این بوستان با نام «گندم» شناخته می‌شود.
وی با بیان اینکه بوستان گندم بر پایه سه اصل مهم طراحی شده است، ادامه می‌دهد: نخستین اصل در این بوستان امنیت است که شامل امنیت فیزیکی و روانی خانواده‌ها می‌شود؛ امنیت فیزیکی با کاهش خطرات موجود برای کودکان، محدودیت تردد موتورسیکلت و ایجاد فضاهای محصورتر تأمین می‌شود؛ هدف از این طراحی، ایجاد محیطی است که خانواده‌ها احساس راحتی و امنیت بیشتری داشته باشند و تمایل بیشتری به حضور در این فضاها نشان دهند، فارغ از اینکه حضور افراد مجرد به‌طور کلی محدود شود.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان گفت: حدود ۹ سال پیش نیروی انتظامی از طریق معاونت فرهنگی پروژه‌ای را پیشنهاد داد که به بررسی فضاهای بی‌دفاع شهری و نقاط جرم‌خیز در پارک شهید رجایی می‌پرداخت؛ طی مطالعاتی که در آن زمان صورت گرفت، مشاهده شد که انواع جرایم و بزهکاری‌ها از مصرف مواد مخدر گرفته تا جرایم مختلف در این پارک رخ می‌داد؛ به‌طور دقیق‌تر هر محدوده‌ای از پارک ویژگی‌ها و مشکلات خاص خود را داشت؛ برای مثال مناطقی وجود داشت که به‌وضوح محل تجمع افرادی با اهداف مشخص و رفتارهای ناهنجار بود.
در پردیس‌های خانواده‌محور تمرکز بر مسائل فرهنگی، اجتماعی و هنری است و مسائل اکولوژیک و سبزینگی به بستر آن می‌آید
نباتی‌نژاد عنوان کرد: مطالعات شهرداری منجر به شناسایی موانع و عواملی شد که موجب تبدیل این محدوده‌ها به فضاهای بی‌دفاع شده بود؛ در مواردی تنها با تعمیر و روشن کردن چراغ‌های خاموش و ایجاد نورپردازی مناسب در شب، می‌توانستیم تأثیر مثبتی داشته باشیم؛ بعضی دیگر از مسائل با اصلاح پرچین‌ها، حذف فضاهای کم‌تردد و ایجاد کاربری‌هایی که به جذب بیشتر مردم کمک می‌کرد، کاهش پیدا کرد، بنابراین تلاش کردیم این مسائل را در پروژه‌های پردیس خانواده‌محور مد نظر قرار دهیم تا از مشکلات گذشته جلوگیری کنیم و این مجموعه‌ها را ارتقا دهیم.
وی با تاکید بر توجه به تنوع سلیقه‌ها بیان کرد: ما با نسلی از خانواده‌های متنوع روبه‌رو هستیم؛ از افراد مسن دهه‌های ۳۰ و ۴۰ گرفته تا نسل‌های میانسال و نسل جدید معروف به نسل Z که خواسته‌ها و نیازهای متفاوتی دارند.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: وقتی که طرح بوستان منطقه ۱۲ شهرداری اصفهان حدود ۸ سال پیش ارائه شد، این موضوع چندان مطرح نبود، اما در آن زمان نیز بازی‌های جدیدی نظیر مینی‌گلف و ادونچر پیشنهاد شد که بعدها در پروژه شهر رویاها بهره‌برداری شد، همچنین پیشنهادهایی همچون زیپ‌لاین و فضاهای تفریحی جدید ارائه شد.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه وجود مجموعه‌های تفریحی-غذایی نظیر فودکورت‌ها که تنوع غذایی ارائه می‌دهند و می‌توانند نیازهای نسل جوان را کنار خانواده برآورده کنند، بسیار مهم است، خاطرنشان می‌کند: هدف این است که نوجوانان نیازهای خود را کنار خانواده تأمین کنند و نیازی به جدا شدن و دوری از نظارت خانواده نداشته باشند، همچنین فضاهایی از جمله آب‌نماها، مسیرهای دوچرخه‌سواری، نمازخانه‌ها و باغچه‌هایی به شکل طاق‌نصرت‌های گل می‌توانند نیازهای گروه‌های دیگر را پاسخ دهند.
وی با اشاره به تأمین نیازهای تفرجی خانواده‌ها عنوان می‌کند: اگر خانواده‌ای تصمیم بگیرد که در یک روز تعطیل به این مکان مراجعه کند، باید امکاناتی برای تفریح نیم‌روزه یا حتی از صبح تا شب داشته باشد؛ به‌عنوان مثال سالن‌های مطالعه‌ای برای دانش‌آموزان کنکوری پیش‌بینی شده است تا بتوانند در کنار خانواده از محیط لذت ببرند و بخشی از زمان خود را به مطالعه اختصاص دهند، همچنین سینماهای چندبعدی، گذرهای فرهنگی برای تأمین مایحتاج خانواده‌ها از مواد غذایی کوچک گرفته تا محصولات فرهنگی و صنایع دستی، بخشی از این پروژه است که می‌تواند پاسخگوی نیازهای متنوع خانواده‌ها باشد.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به رویکرد پردیس‌های خانواده‌محور در مقایسه با سایر بوستان‌ها می‌گوید: در پردیس‌های خانواده‌محور تمرکز بر مسائل فرهنگی، اجتماعی و هنری است و مسائل اکولوژیک و سبزینگی نیز به کمک این بستر می‌آید؛ هدف این است که فضای بوستان‌ها تنها اکولوژیک نباشد، بلکه با تأکید بر نقش فرهنگی و اجتماعی به خانواده‌ها خدمت کند، بنابراین در شهرهایی همچون اصفهان این رویکرد خانواده‌محور به جدیت دنبال می‌شود و درخواست‌هایی از شهرهای مختلف برای اجرای این طرح در بوستان‌های آن‌ها نیز به ما رسیده است.
پردیس‌های خانواده‌محور می‌توانند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی شهری داشته باشند؛ این فضاها به عنوان نقاطی برای استراحت، تفریح و آرامش در دل شهرها شناخته می‌شوند و در کاهش استرس و افزایش رضایتمندی افراد از زندگی شهری مؤثر هستند.
با توجه به نیاز روزافزون به محیط‌های سالم و متنوع برای گذراندن اوقات فراغت، توسعه پردیس‌های خانواده‌محور می‌تواند گامی مؤثر در ایجاد شهرهای پایدار و دوستدار خانواده باشد.
