امروزه گردشگری پایدار در اصفهان به‌معنای ایجاد توازنی هوشمندانه بین توسعه اقتصادی و حفظ منابع تاریخی و فرهنگی است؛ این رویکرد با تمرکز بر بهره‌برداری مسئولانه از میراث ارزشمند شهر، هم‌زمان با کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی و فرهنگی، به رشد پایدار و اشتغال‌زایی کمک می‌کند.
گردشگری به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع جهانی، تأثیرات عمیقی بر محیط زیست، اقتصاد و جوامع انسانی دارد؛ گردشگری پایدار به‌طور کلی سبکی از گردشگری است که در آن اصول توسعه پایدار رعایت می‌شود؛ این نوع گردشگری تلاش می‌کند تا اثرات منفی بر محیط زیست و فرهنگ‌های محلی را به حداقل برساند و هم‌زمان، از فواید اقتصادی و اجتماعی آن برای جوامع محلی حداکثر بهره‌برداری شود.
در گردشگری پایدار، اقدامات مشخصی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی گردشگری انجام می‌شود؛ به‌عنوان مثال استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی در مراکز اقامتی به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، همچنین کاهش تولید زباله و بازیافت مواد از دیگر رویکردهای این نوع گردشگری است.
رونق گردشگری در یک شهر یا منطقه همچون حرکت روی لبه تیغ است، زیرا گردشگری به موازات مزایایی که به همراه دارد، می‌تواند پیامدهایی منفی نیز به دنبال داشته باشد، بنابراین تنها زمانی می‌توان وضعیت گردشگری یک شهر را موفق ارزیابی کرد که به موازات جلب رضایت گردشگران، به پایداری منطقه و جامعه میزبان آسیبی وارد نسازد.
اجرای سیاست‌های گردشگری پایدار تأثیرات مثبتی بر محیط زیست و جوامع محلی دارد؛ یکی از این تأثیرات، حفظ منابع طبیعی است، زیرا با اجرای گردشگری پایدار، مناطق طبیعی حفاظت‌شده می‌توانند از منابع مالی حاصل از ورود گردشگران بهره‌مند شوند و این منابع برای حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن به کار گرفته می‌شوند؛ این سبک از گردشگری نقش مهمی در تقویت فرهنگ‌های بومی دارد؛ چرا که فرهنگ بومی و سنتی را زنده نگه می‌دارد و گردشگران را با آداب و رسوم، غذاها و صنایع دستی محلی آشنا می‌کند.
یکی از مهم‌ترین مزایای گردشگری پایدار، رشد اقتصادی جوامع محلی است؛ در حالی که گردشگری انبوه اغلب منافع خود را به شرکت‌های بزرگ اختصاص می‌دهد، گردشگری پایدار به‌طور مستقیم با جوامع محلی در ارتباط است و درآمد حاصل از آن به دست مردم محلی می‌رسد.
تقویت اقتصاد محلی از طریق توسعه کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری
محمدرضا فلاح، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان در این باره اظهار می‌کند: طی دهه‌های اخیر گردشگری به یک قطب اقتصادی مهم تبدیل شده است؛ این صنعت نه‌تنها برای تفریح مردم، بلکه به‌عنوان یک نیاز ضروری در زندگی افراد شناخته می‌شود.
وی می‌افزاید: امروزه انواع گردشگری شامل گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، گردشگری تفریحی، گردشگری تاریخی و فرهنگی، گردشگری اقتصادی (کسب و کار) و آموزش است.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به اصول توسعه گردشگری پایدار تصریح می‌کند: یکی از اصول مهم در توسعه گردشگری پایدار، توجه به تنوع زیست‌محیطی است؛ در هر منطقه گردشگری باید تلاش شود تا این تنوع حفظ و تقویت شود، همچنین استفاده صحیح و پایدار از منابع طبیعی، فرهنگی و اجتماعی اصل مهم دیگر است؛ این به معنای مدیریت منابع به‌گونه‌ای است که در بلندمدت آسیب نبینند.
فلاح با تاکید بر حمایت از اقتصاد محلی بیان می‌کند: تقویت اقتصاد محلی از طریق توسعه کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری اهمیت زیادی دارد، زیرا این کار به رشد اقتصادی و اجتماعی مناطق منجر می‌شود.
وی با اشاره به مشارکت جوامع محلی می‌گوید: مشارکت مردم و جوامع محلی در ارتقای کیفیت خدمات گردشگری و حفظ محیط زیست بسیار مهم است؛ این مشارکت موجب جذب بیشتر گردشگران و بهبود تجربه آن‌ها می‌شود.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به مشارکت سازمان‌ها و ان‌جی‌اوهای محلی عنوان می‌کند: سازمان‌ها و ان‌جی‌اوهای محلی نیز می‌توانند در توسعه گردشگری پایدار نقش کلیدی داشته باشند؛ آن‌ها می‌توانند در زمینه حفظ محیط زیست و ارتقای کیفیت گردشگری فعالیت کنند.
گردشگری باید به گونه‌ای مدیریت شود که با حفاظت از محیط زیست و ارزش‌های فرهنگی منطقه همراه باشد
وی با تاکید بر اینکه مشارکت جوامع محلی در توسعه گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است، خاطرنشان می‌کند: مردم باید برای حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت خدمات گردشگری تلاش کنند، همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد (ان‌جی‌اوها) می‌توانند در این مسیر مؤثر باشند؛ جوامع محلی باید در ارتقای کیفیت گردشگری هر منطقه نقش داشته باشند و با جذب گردشگران، اقتصاد منطقه را تقویت کنند.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به اقدامات انجام شده در این باره می‌گوید: در اصفهان که یکی از مقاصد اصلی گردشگران است، شهرداری و شورای اسلامی شهر تلاش‌های زیادی برای توسعه گردشگری پایدار کرده است؛ این اقدامات شامل مدیریت مصرف و کاهش پسماند، حفظ و احیای محیط‌های تاریخی و فرهنگی، ارتقای کیفیت مراکز اقامتی و خدمات گردشگری و حمایت از اقتصاد محلی و کسب‌وکارهای مرتبط است.
فلاح با بیان اینکه در زمینه حفظ محیط زیست نیز مصوبات مختلفی اجرا شده است تا از خسارت‌های وارده به طبیعت جلوگیری شود، بیان می‌کند: هدف اصلی این است که گردشگری به‌گونه‌ای مدیریت شود که با حفاظت از محیط زیست و ارزش‌های فرهنگی منطقه همراه باشد.
وی با اشاره به چالش‌ها و راهکارها تاکید می‌کند: با توسعه سریع حمل‌ونقل و افزایش سفرها، خسارت‌هایی به محیط زیست وارد می‌شود؛ تلاش بر این است که با همکاری شهرداری، سازمان‌های محلی و اداره کل میراث فرهنگی، از این خسارت‌ها کاسته شود، همچنین آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی میان مردم و گردشگران نیز از جمله اقداماتی است که توسط کمیته شهروندی صورت گرفته است.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: با توجه به اهمیت گردشگری در اصفهان به‌عنوان قطب مهم گردشگری، باید تمام تلاش‌ها برای بهبود و توسعه گردشگری پایدار صورت گیرد که امیدواریم با همکاری مردم، مسئولان و سازمان‌های محلی، کیفیت گردشگری در این شهر و استان ارتقا پیدا کند و نتایج مثبتی برای محیط زیست و اقتصاد محلی به‌همراه داشته باشد.
تعطیلات ۲ روزه پایان هفته به توزیع یکنواخت گردشگران کمک می‌کند
امیرمسعود لوافان، کارشناس ارشد گردشگری با بیان اینکه برای توسعه گردشگری پایدار باید اصول متعددی رعایت شود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از جمله این اصول، ظرفیت‌سنجی دقیق بناها، خیابان‌ها و جمعیت ساکنان آن شهر است؛ نقطه آسایش و نقطه بحران شهر باید مشخص شود تا بر اساس آن، مفهوم پایداری به‌درستی تعریف شود؛ به‌عنوان مثال نمی‌توان در شهری همچون اصفهان که با مشکلات زیست‌محیطی از جمله خشکی رودخانه زاینده‌رود مواجه است، بدون توجه به منابع طبیعی و تقسیم‌بندی صحیح آب، از پایداری صحبت کرد.
وی با بیان اینکه ورود مسافران به شهر اصفهان نباید سبب از بین رفتن آسایش مردم محلی و ایجاد خسارت برای جامعه میزبان شود، می‌افزاید: به این مسئله باید توجه کرد که معیار توسعه گردشگری تنها افزایش تعداد گردشگران نیست؛ اینکه بدون توجه به کیفیت خدمات ارائه‌شده، تنها بر تعداد گردشگران تمرکز شود، نادرست است، به‌عنوان مثال در ایام نوروز اغلب شاهد افزایش تعداد چادرهای مسافرتی در اصفهان هستیم که نشان‌دهنده کاهش کیفیت خدمات و افزایش کمیت است.
کارشناس ارشد گردشگری تصریح می‌کند: مسئله دیگر، برنامه‌ریزی برای تعطیلات دوروزه است؛ به‌نظر می‌رسد که اگر تعطیلات آخر هفته در ایران دو روزه شود، می‌تواند به توزیع یکنواخت گردشگران در طول سال کمک کند و از تمرکز گردشگری در زمان‌های خاص همچون نوروز یا تابستان جلوگیری کند؛ با این حال این قانون همچنان تصویب نشده است و در مرحله آزمون و خطا قرار دارد.
لوافان عنوان می‌کند: شهر اصفهان دارای بافت‌های فرسوده و بافت‌های قابل ارائه است که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به مراکز اقامتی و هتل‌های باکیفیت تبدیل شود؛ با این وجود افزایش قیمت زمین، مصالح ساختمانی و تجهیزات مرتبط با گردشگری، چالشی جدی برای کاهش هزینه‌های گردشگری در ایران ایجاد کرده است.
گردشگری پایدار می‌تواند یکی از راه‌های اصلی توسعه اقتصادی شهر اصفهان باشد
وی خاطرنشان می‌کند: موضوع دیگر این است که ایران به‌عنوان یک مقصد ارزان برای گردشگران خارجی مطرح شده، اما هزینه‌های واقعی برای ساخت و تجهیز مراکز گردشگری در ایران بالا است؛ برای رفع این مشکل تنها دولت می‌تواند با واگذاری بافت فرسوده به بخش خصوصی و ارائه زمین‌های رایگان یا ارزان‌قیمت به سرمایه‌گذاران، در کاهش هزینه‌های تمام‌شده نقش‌آفرینی کند؛ به‌عنوان مثال در اصفهان هزینه پروانه ساخت هتل‌ها رایگان است، اما قیمت بالای زمین در بخش‌های مرکزی شهر همچنان به‌عنوان یک مشکل اساسی مطرح است.
کارشناس ارشد گردشگری با بیان اینکه در مرکز شهر اصفهان که بیشتر شامل بافت‌های فرسوده است، قیمت‌های زمین به‌طور سرسام‌آوری افزایش یافته است، تصریح می‌کند: این امر موجب شده است که پروژه‌های گردشگری سال‌ها بسته بماند، بنابراین در چنین شرایطی دولت باید کمک کند تا از نظر ارائه تسهیلات، زمین‌های مناسب و ورود تجهیزات لازم که در داخل ایران تولید نمی‌شود، سرمایه‌گذاران حمایت شوند، در غیر این صورت توسعه بخش گردشگری دچار رکود خواهد شد.
لوافان می‌گوید: یکی از راهکارها برای کاهش فصلی بودن گردشگری، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل است؛ اصفهان در مرکز ایران واقع شده است و با وجود اینکه شریان‌های اصلی جاده‌های کشور از آن عبور می‌کند، اما پروژه‌هایی نظیر قطار سریع‌السیر تهران-اصفهان متوقف مانده است؛ این پروژه می‌توانست به توسعه گردشگری کمک کند، اما به‌دلیل اختصاص بودجه به دیگر پروژه‌ها، به‌طور موقت کنار گذاشته شد.
وی با بیان اینکه اصفهان همچنان با کمبود امکانات گردشگری مواجه است، خاطرنشان می‌کند: در بسیاری از روزها حتی برای مقامات محلی نیز بلیت اتوبوس یا هواپیما به‌سختی پیدا می‌شود و این مسئله نشان‌دهنده ضعف جدی در زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی است، اگر این مشکلات ادامه پیدا کند و پروژه‌های حیاتی نظیر قطار سریع‌السیر اجرا نشود، اصفهان از نقشه گردشگری کشور حذف خواهد شد.
کارشناس ارشد گردشگری با اشاره به اینکه برخی کارشناسان معتقدند که اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، تا چند سال آینده دیگر اصفهان دیگر به‌عنوان یک شهر گردشگری شناخته نخواهد شد، بیان می‌کند: لازم است که برنامه‌ریزان و مدیران شهری به این مسئله توجه ویژه‌ای داشته باشند و اقدامات جدی انجام دهند.
لوافان با اشاره به نقش جوامع محلی در توسعه گردشگری پایدار خاطرنشان می‌کند: این نقش در اصفهان ضعیف است؛ هرچند که هر بخش از جوامع محلی مواضع خاص خود را دارند، اما وقتی موضوع به رسانه‌ها می‌رسد، این مواضع اغلب دچار مشکل می‌شوند و جوامع نمی‌توانند به‌خوبی حق خود را مطالبه کنند؛ این مشکل به‌دلیل نداشتن توانایی مقام‌های مسئول در ایجاد فضایی برای مطالبه‌گری جوامع محلی به‌وجود آمده است؛ اگر جوامع محلی اجازه داشته باشند که به‌عنوان مطالبه‌گر در توسعه گردشگری نقش ایفا کنند، این مسئله می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند.
وی تاکید کرد: با توجه به مشکلات زیست‌محیطی و صنعتی در اصفهان، گردشگری پایدار می‌تواند به‌عنوان یکی از راه‌های اصلی توسعه اقتصادی شهر مطرح شود؛ در حالی‌که بخش کشاورزی به‌دلیل آلودگی هوا و مشکلات آب با بحران مواجه است و صنایع نیز زیان‌بار شده‌اند، گردشگری می‌تواند با مشارکت جوامع دولتی و خصوصی به‌عنوان نقطه امیدی برای رونق اقتصادی و اشتغال‌زایی در اصفهان عمل کند.
گردشگری پایدار در اصفهان به‌معنای حفظ و تقویت منابع طبیعی، فرهنگی و تاریخی این شهر در کنار توسعه اقتصادی است؛ به‌دلیل ثروت فرهنگی و تاریخی عظیم اصفهان، گردشگری نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال‌زایی دارد، اما نبود برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند منجر به آسیب به این میراث‌ها شود، از این‌رو توجه به گردشگری پایدار اهمیت دارد تا تعادلی میان حفاظت از بناها و مناظر تاریخی و بهره‌وری اقتصادی حاصل شود.
گردشگری پایدار در اصفهان به کاهش آثار منفی زیست‌محیطی، استفاده بهینه از منابع محلی و حمایت از جوامع محلی می‌انجامد؛ این نوع گردشگری به حفظ هویت فرهنگی، بهبود زیرساخت‌های شهری و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار کمک می‌کند و در عین حال تجربه‌ای اصیل و معنادار برای گردشگران فراهم می‌سازد.
برای کلان‌شهری همچون اصفهان، در نظر گرفتن راهبردهای گردشگری پایدار به‌معنای تضمین پایداری اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی در بلندمدت است و می‌تواند به جذب گردشگران بیشتری در عین حفاظت از میراث ارزشمند آن کمک کند.
