ایران در زمینه صادرات با ارزش افزوده «گل محمدی»، گیاهی که از قدیم الایام شهره به نام ایران بوده است، کمترین سود جهانی را دارد و نبود فرآوری و برندسازی در این راستا مهم ترین مشکل تلقی می شود.
اردیبهشت ماه که فرا می رسد؛ عطر ناب گل محمدی در گلستان های کاشان می پیچد؛ جایی که حرکت در میان باغ های سرسبزی که رنگ صورتی گل ها جلوه زیبایی بر آن بخشیده است، دلنشین و سرمست کننده است.
هر ساله از اوایل اردیبهشت تا اواخر خردادماه، ۱۴ استان از کشور عزیزمان میزبان گردشگرانی است که برای مشاهده یک میراث معنوی کمیاب در جهان به شهرهای مختلف از جمله کاشان سفر می کنند؛ شاید از این رو است که ۲۰ اردیبهشت ماه به عنوان روز «گل محمدی و گلاب» از سال گذشته به تقویم رسمی کشور اضافه شد.
به گفته حسین زینلی مجری طرح ملی گیاهان دارویی ایران، اراضی زیر کشت گل محمدی ایران، از ۱۹ هزار هکتار در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۳۰ هزار هکتار در پایان سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.
نکته جالب اینکه برداشت گل محمدی و گلابگیری در کاشان از اردیبهشت ماه آغاز و تا اواسط تیرماه طول می کشد چرا که این شهرستان جلوه ای از چهار فصل در یک فصل از سال است؛ در حقیقت با وجود اینکه هوا در خود شهر کاشان از اواسط فروردین گرم می شود و برداشت گل از اوایل اردیبهشت ماه ممکن است اما در در برخی نقاط سردسیر مانند برخی دهستان های نیاسر، گل ها، تازه در فصل تابستان شکوفا می شوند.
کاشان با دو هزار و ۷۰۰ هکتار مزرعه گل محمدی بزرگ ترین تولیدکننده این گل در کشور است و بالاترین نرخ تولید گل محمدی را با چهار تن در هکتار دارد، معروف ترین گلاب در جهان نیز مربوط به کاشان است و این شهرستان با تولید بیش از ۱۵ هزار تن گلاب، بزرگ ترین تولیدکننده این افشره و اسانس خوشبو محسوب می شود.
شاید از این رواست که تماشای مراسم گلابگیری و چیدن گلهای محمدی هر ساله عده زیادی را به کاشان می‌کشاند و هزاران گردشگر داخلی و خارجی از گلابگیری کاشان دیدن می کنند، ظرفیتی که شاید بسیار کمتر از آنچه که باید مورد توجه قرار گرفته است.
از ظرفیت ناب گردشگری این میراث معنوی که بگذریم، با توجه به شرایط ویژه آب و هوایی اصفهان، کشت گل محمدی به عقیده کارشناسان هم برای این اقیلم مناسب است و هم اینکه اشتغالزایی خوب این گیاه معجزه گر می تواند در توسعه اقتصادی استان نقش بسزایی داشته باشد اما حقیقت این است که ما همچنان در جای جای کشورمان، نتوانسته ایم از این گنج نایاب، ارزش افزوده ای معادل بهای آن بیافرینیم.
مدیر جهاد کشاورزی کاشان در این ارتباط در گفت و گو با خبرنگار بازار، با اشاره به اینکه برداشت گل محمدی از اوایل اردیبهشت ماه در کاشان آغاز شده است، اظهار کرد: گل محمدی در منطقه کاشان (شامل آران و بیدگل و شهرستان کاشان) به لحاظ کیفیت و میزان اسانس دارای بالاترین و بهترین نوع اسانس است و هر سال هنگام شستشوی خانه کعبه از این گلاب استفاده می شود.
علی محلوجی با بیان اینکه شهرستان کاشان دارای رتبه نخست سطح زیر کشت و تولید گل محمدی در استان اصفهان و رتبه چهارم در کشور از نظر سطح زیر کشت این محصول است، بیان کرد: سطح زیر کشت این محصول امسال در بخش برزُک یک هزار ۳۲۰، قمصر ۵۸۷، نیاسر ۴۰۲ و در بخش مرکزی کاشان ۲۹۱ هکتار است.
برداشت ۴.۲ تن گل از هر هکتار از گلستان های گل محمدی کاشان
وی با اشاره به اینکه برداشت این گل در بخش های کوهستانی و خنک تر کاشان تا اوایل تیرماه ادامه دارد، افزود: به طور معمول ۴.۲ تن گل محمدی از هر هکتار زمین های کاشان برداشت می شود و بر این اساس پیش بینی می شود با پایان فصل برداشت، در مجموع مقدار ۱۰ هزار تن گل محمدی از گلستان های مختلف سطح شهر کاشان برداشت شود.
معاون رئیس سازمان و مدیر جهاد کشاورزی کاشان با اشاره به اشتغالزایی خوب فرایند کاشت و برداشت گل محمدی در کاشان بیان کرد: بیش از پنج هزار باغدار کاشانی در زمینه کاشت گل محمدی مشغول فعالیت هستند که هر یک حداقل چهار نفر کارگر را برای فرایند گل چینی از هر یک هکتار زمین به کار گرفته اند که اشتغالزایی بالایی در شهرستان به همراه داشته است.
وی با اشاره به اینکه گلابگیری گل های برداشت شده به طور جداگانه در توسعه اقتصادی و اشتغالزایی در استان و شهرستان کاشان نقش بسزایی دارد، گفت: ۴۸ واحد گلابگیری در کاشان فعالیت دارند و حدود یک هزار و ۶۸۰ واحد گلابگیری سنتی نیز در کاشان وجود دارد.
اهمیت صنعت گل محمدی در اشتغال و تامین درآمد برای جامعه
با وجود اینکه ایران مهد انواع گیاهان دارویی است و بسیاری از این گیاهان از کشورمان به دیگر کشورهای دنیا سفر کرده است اما درآمد کشورهای جهان از حوزه گیاهان دارویی بسیار بیشتر است؛ به گفته خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بیش از ۶ میلیون نفر در حوزه کشت، کار و فرآوری گل محمدی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در کشور اشتغال دارند که نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در ایجاد اشتغال و تأمین درآمد برای جامعه است.
نکویی: درآمد خوب دیگر کشورهای جهان نسبت به ایران در حوزه گیاهان دارویی به دلیل هدف گذاری مناسب است؛ به عنوان مثال، آلمان بیشترین ارزش افزوده را در گیاهان دارویی دارد در حالیکه رقم آنها قابل توجه نیست، اما ایران با ظرفیت بالا در ارقام گیاهان دارویی نتوانسته از ارزش افزوده آن در اقتصاد استفاده کند
به گفته وی درآمد خوب دیگر کشورهای جهان نسبت به ایران در حوزه گیاهان دارویی به دلیل هدف گذاری مناسب است؛ به عنوان مثال، آلمان بیشترین ارزش افزوده را در گیاهان دارویی دارد در حالیکه رقم آنها قابل توجه نیست، اما ایران با ظرفیت بالا در ارقام گیاهان دارویی نتوانسته از ارزش افزوده آن در اقتصاد استفاده کند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در این ارتباط با بیان اینکه درآمد گیاهان دارویی باید به اقتصاد ملی افزوده شود، افزود: پنج میلیون و ۴۰۰ بهره بردار در حوزه کشاورزی فعالیت دارند و اشتغال گل محمدی حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ نفر است که تربیت نیرو انسانی همراه با دانش را ضروری می‌کند.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی ایران نیز در این ارتباط با تاکید بر اشتغال زایی مناسب مزارع گل محمدی اظهار کرد: در مجموع ۶ میلیون و ۲۰۰هزار نفر روز برای تولید ۶۸ هزار و ۲۰۰ تن گل محمدی به کار گرفته می شود.
حسین زینلی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۱۹ تن گل برگ و غنچه به کشورهای مختلف صادر شد، افزود: با این صادرات دو میلیون و ۶۰۰ هزار دلار درآمد ارزی نصیب کشور شد که نسبت به سال پیش از آن (۱۴۰۱) از نظر وزنی ۵۱ درصد و از نظر ارزش ۲۴ درصد افزایش داشته است.
وی گفت: در بخش گلاب هم در سال ۱۴۰۲ حدود یک میلیون و ۸۵۲ تن صادرات داشتیم که نسبت به رقم یک میلیون و ۶۳ تن سال ۱۴۰۱ در بخش گلاب ۱۵.۵ درصد افزایش صادرات وجود داشته است.
وی ادامه داد: گردش مالی گل محمدی و رُزهای معطر در جهان، حدود ۲.۵ میلیارد دلار و اندازه این بازار در کشور ما حدود ۲۵۰ میلیون دلار است که بیشتر آن در داخل کشور در قالب گلاب و غنچه و اسانس عطر و ترکیبات مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
برندسازی گل محمدی و گلاب برای فتح بازار جهانی
وی با بیان این که بدون تحقیقات نمی‌توان بازاری را فتح کرد و در سطح بین‌المللی تأثیرگذار بود، گفت: برای بازاریابی باید برند سازی کرد، همچنین کسب تجربه از کشورهای موفق در صنایع تبدیلی اسانس گل و تولید انواع فرآورده‌های گل محمدی موثر است.
زینلی: گل محمدی و گلاب امروزه در جهان به اندازه ای در درمان بیماری های روحی و جسمی کاربردی محسوب می شود که نوعی رقابت برای تولید یا خرید و به ویژه فراوری آن در دنیا وجود دارد، حتی زمانی چین تلاش کرد با تولید پودر گلاب بازار این فراورده ارزشمند را از آن خود کند
گل محمدی و گلاب امروزه در جهان به اندازه ای در درمان بیماری های روحی و جسمی کاربردی محسوب می شود که نوعی رقابت برای تولید یا خرید و به ویژه فراوری آن در دنیا وجود دارد. حتی زمانی چین تلاش کرد با تولید پودر گلاب بازار این فراورده ارزشمند را از آن خود کند، این پودرها بوی گلاب می‌دهد و کافی است در آب مقطر حل شود تا بوی گلاب به مشام برسد. در چنین شرایطی آیا ما به درستی در ارتباط با فراوری و تبدیل گل محمدی به انواع محصولات وارد عمل شده ایم. یک بررسی همه جانبه نشان می دهد فراوری درباره گل محمدی نیز از همان دردی رنج می برد که بسیاری از محصولات و گیاهان دارویی با کیفیت ایرانی با آن روبرو است.
خیام نکویی معاون وزیر جهاد کشاورزی در این ارتباط گفته است که حدود یک دهه قبل پیشنهاد راه اندازی پالایشگاه گل محمدی را به مسئولان داده است، پالایشگاهی که که محصولات را به ۴۰ تا ۵۰ فرآورده تبدیل می‌کند اما همچنان موضوع فراوری که پس از گذشت ۱۰ سال هنوز یکی از مهم ترین آسیب های این عرصه است.
حسین زارعی سالهاست در عرصه برداشت گل محمدی و گلابگیری فعالیت داشته است، وی که به واسطه تحقیق در ارتباط با گل محمدی در این ارتباط تجارب زیادی دارد و رشته دانشگاهی وی نیز کشاورزی بوده است در این ارتباط در گفت و گو با خبرنگار بازار اظهار کرد: تولید گل محمدی سال به سال در کاشان افزایش یافته است، اهل گلایه نیستم و جای ناشکری نیست چراکه وضعیت درآمدزایی تولید گل محمدی و گلابگیری خوب است اما گاهی به اندازه تلاش دوستان من در این عرصه نیست چراکه فصل استفاده از این موهبت محدود است و اگر فردی تنها در این عرصه مشغول باشد، ممکن است این شغل برای وی راضی کننده نباشد.
وی افزود: در یک سمت، دلال ها و کارخانجات هستند که به طور معمول کارخانجات، گل محمدی را نمی‌خرند و دلالان هم پول مناسبی نمی دهند و گاهی برخی باغبان ها مجبور هستند در بلندمدت گل های خود را بفروشند.
این کارشناس عرصه کشاورزی معتقد است که با توجه به نیاز کم این گیاه به آب و نیاز ویژه به نور آفتاب، مناطقی مانند کاشان و نقاطی که با بحران آب مواجه هستند می توانند از ظرفیت این محصول که از گذشته در میان ایرانیان جایگاه ویژه ای داشته است، استفاده کنند.
خام فروشی، تیر خلاص بر پیکره صنعت گل و گلاب
وی بر موضوع فرآوری گل و گلاب نیز تاکید کرد و گفت: تولید گلاب از گل محمدی یکی از تولیدهای مهم اقتصادی منطقه کاشان و کشور است که علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود، اما گلابگیری به نوعی خام فروشی محصول است و مسئولان باید به تولید اسانس و دیگر فرآورده‌های جانبی گل توجه کنند.
وی با اشاره به اینکه کاشت و برداشت گل محمدی موجب اشتغالزایی خوبی در فصل بهار در کاشان است، تاکید کرد: استفاده از این نعمت خدادادی نیازمند، وجود یک نوع سرمایه در گردش برای کارخانجات است، موضوعی که با حمایت بانک ها به خوبی محقق می شود و این در حالی است که اکنون نرخ بالای میزان سپرده گذاری برای دریافت یک و نیم برابر سرمایه و نرخ سود بالا به نفع صاحبان صنایع نیست و شاید از این رو است که برخی کارخانجات تمایل چندانی به خرید گل و گلاب ندارند.
زارعی: در کشورهای مختلف دنیا حتی اسانس و حتی بیسکویت، شکلات از گل محمدی تهیهه می شود، یعنی کشورهای دیگر گل محمدی را از ما خریده و به محصولاتی با ارزش افزوده مناسب تبدیل می کنند و این در حالی است که کشور ما به عنوان مهد تولید این گل به گلابگیری یا تولید اسانس گل محمدی اکتفا کرده است
زارعی با بیان اینکه تولید محصولات مختلف از گل محمدی موضوعی است که امروزه در دنیا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، تاکید کرد: امروزه در کشورهای مختلف دنیا اسانس و حتی بیسکویت، شکلات از گل محمدی تهیه می شود، یعنی کشورهای دیگر گل محمدی را از ما خریده و به محصولاتی با ارزش افزوده مناسب تبدیل می کنند و این در حالی است که کشور ما به عنوان مهد تولید این گل به گلابگیری یا تولید اسانس گل محمدی اکتفا کرده است.
تولید عطرهای مختلف از گل محمدی،صنعتی درآمدزا که مغفول مانده است
وی اضافه کرد: گل محمدی می تواند پایه اسانس برای تولید محصولات مختلف،عطرهای بسیار خوشبو و یا حتی تولید عطر طبیعی گل محمدی با توجه به ارزش این نوع عطرها در جهان برای درمان و استفاده روزمره نیز باشد که حتی کشوری مانند هند آن را به قیمت گزاف به توریست ها و گردشگران خارجی می فروشد؛ حتی ایرانیانی را سراغ دارم که از این کشور عطر گل محمدی طبیعی خرید می کنند چرا که معتقدند عطرهای ایران کاملا طبیعی نیست، همه اینها این مشکلاتی است که به راحتی با اندکی حمایت از سوی مسئولان قابل رفع است.
به گفته مجری طرح ملی گیاهان دارویی تنها ۱۰ درصد بازار جهانی گل محمدی در دست ایران است و این در حالی است که ایران از نظر سطح زیر کشت این گل در جهان اول است، از سویی به گفته کارشناسان دانش امروز ما در حوزه گیاهان دارویی به ویژه گل محمدی در اندازه‌ای است که می‌توانیم اسانس‌های مختلف را در داخل تولید کنیم؛ در چنین شرایطی اما در ایران ۵۰ فرآورده از گل محمدی تولید می‌شود، در حالیکه این رقم در سطح جهانی بالغ بر ۱۳۰ فرآورده است.
به نظر می رسد به طور کلی ایران در زمینه درآمدزایی و صادرات با ارزش افزوده در زمینه گل محمدی گیاهی که از قدیم الایام شهره به نام ایران بوده است، کمترین سود جهانی را دارد و این امر بیش از هر چیز ناشی از عدم برنامه ریزی مناسب کوتاه مدت و بلند مدت در این عرصه، رفع مشکلات زیرساختی و معضل دیرینه کمبود توجه به اهمیت فراوری محصولات برای در دست گرفتن بازار جهانی است، بی توجهی که بیشتر به راحت طلبی و تلاش برای رها شدن از دغدغه های فکری و مشقت های برنامه ریزی برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا شباهت دارد، حتی به کمک تجارت بی فرجامی به نام خام فروشی.
