مصوبه واگذاری خانه تاریخی «قزوینی‌ها» به دانشگاه هنر اصفهان این روزها به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شده و واکنش فعالان میراث فرهنگی را برانگیخته است به‌طوریکه خواستار ابطال آن شده‌اند.
خانه قزوینی‌ها در «محله شهشهان» و قلب بافت تاریخی اصفهان قرار دارد که توسط بنیانگذار مرمت علمی کشور زنده‌یاد باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی به‌عنوان نخستین مکان شکل‌گیری نهاد میراث فرهنگی اصفهان انتخاب شد و از این رو بخش مهمی از شناسنامه شکل‌گیری اداره کل میراث فرهنگی این استان است.
بسیاری از بخش‌های اداره کل میراث فرهنگی اصفهان از این خانه تاریخی و از سال‌های پایانی دهه ۸۰ به ساختمان‌های دیگر منتقل و در سال ۱۴۰۰ نیز بخش هایی از این بنا به «مرکز نوآوری و خلاقیت صنایع دستی» وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری واگذار شد اما برخی از کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان بر این باورند که خانه قزوینی‌ها باید به‌عنوان خانه پدری یا نخستین سنگر میراث فرهنگی اصفهان به جایگاه اولیه خود بازگردد، بدرستی مرمت و احیا شود و کاربری مناسب و شایسته برای آن تعریف شود.
این در حالی است که به تازگی اخباری مبنی بر تصویب واگذاری خانه تاریخی قزوینی‌ها به دانشگاه هنر اصفهان در شورای ساماندهی فضاهای اداری توسط مدیریت قبلی استانداری اصفهان به گوش می‌رسد که طبق این مصوبه مقرر شده است بنای مذکور به مدت ۱۰ سال در اختیار دانشگاه هنر قرار گیرد.
این اثر جزو نخستین خانه‌های تاریخی اصفهان است که به همت استادکاران میراث فرهنگی با کاربری جدید پا به میدان گذاشت تا مشوق صاحبان خانه‌های تاریخی برای حفظ و مرمت باشد اما به گفته کارشناسان میراث فرهنگی حالا با مصوبه واگذاری آن به دانشگاه ممکن است این بنا مانند تعداد دیگر از خانه‌های تاریخی واگذار شده به برخی نهادها که دچار تخریب و بی‌توجهی شده‌اند، در معرض آسیب‌پذیری قرار گیرد.
به گفته برخی از کارشناسان میراث فرهنگی، واگذاری خانه تاریخی قزوینی‌ها به دانشگاه هنر اصفهان آنچنان با روح ضوابط و قوانین وزارتخانه میراث فرهنگی در تضاد است که مدیرکل میراث فرهنگی استان با آن بطور جدی مخالفت کرده و در مقابل اصرار به واگذاری این بنا از مسوولیت خود استعفا کرده است.
درخواست فعالان میراث فرهنگی برای ابطال مصوبه واگذاری خانه قزوینی‌ها
در پی این رویدادها، جمعی از فعالان میراث فرهنگی آذر ماه جاری در نامه‌ای سرگشاده به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و همچنین استاندار اصفهان نوشتند:« در سنوات گذشته ۱۵ باب خانه تاریخی تحت مالکیت قانونی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به‌منظور برگزاری کلاس‌های آموزشی و راه‌اندازی دانشکده صنایع دستی در اختیار دانشگاه هنر اصفهان قرار گرفت که بسیاری از این خانه ها به لحاظ معماری و داشتن آرایه‌های تزیینی جزو نفایس قرار دارند لیکن آن دانشگاه نسبت به تعهدات خود در تفاهم‌نامه منعقده عمل نکرده و متاسفانه با توجه به اخطارهای مکرر اداره میراث فرهنگی مبنی بر نیاز مبرم تعدادی از این خانه به مرمت با اعتباراتی ناچیز برخی را مرمت و بسیاری دیگر را به حال خود رها کرده است که در حال حاضر وضعیت فعلی این خانه‌های تاریخی، نامناسب و بغرنج بوده و نه تنها ضوابط موضوعه در حفاظت و صیانت از آنها رعایت نشده و نمی‌شود بلکه در بسیاری از موارد، مرمت‌های دوره‌ای که یکی از بایسته‌های نگهداری از بناها و سازه‌های تاریخی است، انجام نشده و در مواردی که صورت گرفته نیز این امر در تناقض آشکار با اصول و روش‌های تخصصی مرمت است».
در بخش دیگری از نامه فعالان میراث فرهنگی آمده است که ۶ باب از این خانه‌های تاریخی، کاربری نداشته، به‌دلیل عدم استفاده با خطر تخریب و نابودی مواجه شده و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان براساس قانون، پیگیر تخلیه خانه‌های تاریخی توسط دانشگاه هنر اصفهان بوده که تا این تاریخ به‌دلایل مختلف به سرانجام نرسیده است.
در این نامه همچنین تصریح شده است: « اداره کل میراث فرهنگی (اصفهان) بارها صراحتا مخالفت خود و غیرقانونی بودن این واگذاری را به مراجع ذی‌ربط اعلام کرده است اما پیگیری‌های صورت گرفته تا به امروز بی نتیجه بوده و اصرار بر سر واگذاری غیرقانونی خانه قزوینی‌ها به دانشگاه هنر تا به حدی است که مدیر کل میراث فرهنگی استان در روند شکایت در مراجع قضایی به ترک فعل متهم شده است».
فعالان میراث فرهنگی و ۲۲ سازمان مردم‌نهاد در این نامه از وزیر میراث فرهنگی، استاندار اصفهان و دستگاه‌های نظارتی و قضایی خواستار ورود جدی آنها برای ابطال مصوبه واگذاری خانه تاریخی قزوینی ها به دانشگاه هنر اصفهان شدند.
اعتراض میراث فرهنگی اصفهان به مصوبه واگذاری خانه قزوینی‌ها
در این پیوند مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت: در دوره استاندار قبلی در شورای برنامه‌ریزی استان مصوب شد که خانه قزوینی‌ها به مدت ۱۰ سال به دانشگاه هنر اصفهان تحویل داده شود که این موضوع مورد اعتراض ما قرار گرفت اما قبول نشد و در نهایت، واگذاری بنای مذکور در شورای دستگاه‌های نظارتی، مطرح و مصوب شد.
امیر کرم‌زاده افزود: همه مفاد قانونی که این واگذاری با آنها در تضاد است را به‌صورت کتبی و شفاهی اعلام کردیم اما مورد قبول استاندار سابق اصفهان قرار نگرفت.
وی تصریح کرد: به‌دلیل مخالفت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان با واگذاری این خانه تاریخی که جزو نفایس میراثی اصفهان است، پرونده‌ای برای من در دادسرای کارکنان دولت باز شد.
به گفته وی، با وجود همه این پیگیری ها و با توجه به تصویب نهایی واگذاری خانه قزوینی‌ها، سرانجام اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان خواستار ابلاغ مصوبه برای اجرا شد.
کرم‌زاده گفت: نیت ما این بود که خانه قزوینی‌ها به‌عنوان خانه خلاق صنایع دستی و یک هتل بوتیک فاخر احیا شود تا علاوه بر بهره‌گیری از درآمدهای آن برای تبلیغات و بازاریابی گردشگری اصفهان، بواسطه استقرار صنایع دستی فاخر و بکارگیری آموزش استاد و شاگردی، جوانان با نوآوری و خلاقیت در مسیر حفظ صنایع دستی قرار بگیرند.
وی با بیان اینکه ۱۵ خانه تاریخی در اختیار دانشگاه هنر اصفهان است، افزود: ۶ خانه از بین آنها شرایط خوبی ندارند و تا به حال توسط این دانشگاه مرمت نشده اند.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان خاطرنشان کرد: یکی از دلایل مخالفت ما با واگذاری خانه قزوینی‌ها این بود که اگر دانشگاه هنر اصفهان قرار است از بناها استفاده کند از همان بناهایی که در اختیارش بوده و تفاهم‌نامه امضا کرده است، استفاده و آنها را مرمت کند.
کرم‌زاده اضافه کرد: ما تاکید و حتی نامه‌نگاری کردیم که به‌دلیل شرایط دشواری که این ۱۵ خانه تاریخی دارند باید به وزارت میراث فرهنگی بازگردند زیرا موظف نیستیم برای دانشگاه یا هر مجموعه علمی دیگر ساختمان فراهم کنیم.
به گفته وی، چند خانه تاریخی که دانشگاه هنر اصفهان در اختیار گرفته، به خوبی مرمت نشده است و آن بناهایی که مورد استفاده قرار گرفته به‌درستی بهره برداری نشده و وضعیت مناسبی ندارد.
کرم‌زاده افزود: پیگیری ما برای بازگشت این خانه‌ها تاکنون بی‌نتیجه بوده است.
نیاز دانشگاه هنر اصفهان به مکانی برای مرکز رشد و خلاقیت
رییس دانشگاه هنر اصفهان نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: این دانشگاه به مکان مناسبی برای «مرکز رشد و خلاقیت» نیاز داشت و به‌همین دلیل حدود یک و نیم سال پیش از استاندار وقت اصفهان خواستیم پیرو موضوع «املاک مازاد» اگر سازمانی ملک مازاد دارد، از آن برای این مرکز استفاده کنیم.
علیرضا خواجه احمد عطاری با بیان اینکه مرکز رشد و خلاقیت دانشگاه هنر اصفهان از سال ۹۳ راه اندازی شده است تا دانشجویان، دانش آموختگان و حتی مردم با طرح‌های نوآورانه در زمینه هنر با این مرکز همکاری داشته باشند، افزود: مرکز رشد و خلاقیت هنر از مکان مناسبی برخوردار نیست و نیاز داریم از مکان استقرار فعلی آن بهره‌برداری دیگری داشته باشیم.
به گفته وی، پیشتر، میراث فرهنگی خانه قزوینی‌ها را با صدور یک نامه به‌عنوان ملک مازاد معرفی کرده بود و استانداری وقت نیز با استناد به همین نامه، خواستار واگذاری خانه قزوینی‌ها به دانشگاه هنر اصفهان شد.
خواجه احمد عطاری افزود: این موضوع در شورای برنامه‌ریزی استان مطرح شد و مصوبه گرفت که در همان روزها استاندار اصفهان عوض شد.
وی ادامه داد: با برگزاری جلسه‌های دیگری در دوره مدیریت جدید استانداری اصفهان، اداره کل میراث فرهنگی این موضوع را مطرح کرد که با مرکز نوآوری و خلاقیت صنایع دستی وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تا سال ۱۴۰۴ (به‌منظور استفاده از خانه قزوینی‌ها) قرارداد دارد و از سوی دیگر مقرر است این بنا به هتل بوتیک تبدیل شود.
خواجه احمد عطاری خاطرنشان کرد: به‌همین دلیل مقرر شد تا زمان تصویب این واگذاری در شورای برنامه‌ریزی استان و ابلاغ آن به نهادهای مرتبط، دانشگاه هنر نیز در کنار مرکز نوآوری و خلاقیت صنایع دستی تا زمان اتمام قرارداد آنها با اداره کل میراث فرهنگی استان در این خانه حضور داشته باشد.
ادعای تبدیل خانه قزوینی‌ها به خوابگاه دانشجویی صحت ندارد
رییس دانشگاه هنر اصفهان، این ادعا که مقرر است خانه قزوینی‌ها به خوابگاه دانشجویی تبدیل شود را تکذیب و تاکید کرد: این کار امکان‌پذیر و منطقی نیست.
خواجه احمد عطاری گفت: پیشتر چند خانه تاریخی برای ایجاد دانشکده صنایع دستی از سوی میراث فرهنگی در اختیار دانشگاه هنر قرار گرفت و تاکنون چند میلیارد تومان برای مرمت آنها هزینه شده است.
به گفته رییس دانشگاه هنر اصفهان، خانه هایی که به «مجموعه حکیم» شهرت و در اختیار این دانشگاه قرار دارد، نه ۱۵ خانه بلکه شامل پنج خانه تاریخی است.
خواجه احمد عطاری اضافه کرد: در تفاهم‌نامه دانشگاه هنر اصفهان با اداره کل میراث فرهنگی استان، هفت خانه مطرح بوده که یکی از آنها با ادعای مالک، دیگر در اختیار دانشگاه نیست و به هتل تبدیل شد.
وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از خانه‌ها نیز با عنوان «رجالیان» در سال ۱۴۰۲ بواسطه اینکه اداره میراث فرهنگی اصفهان اصرار داشت دانشگاه هنر کاری در آن انجام نداده است به این نهاد بازگردانده شد، هم اکنون این خانه به مدیریت یک هتل واگذار و به پارکینگ تبدیل شده است.
پنج خانه از مجموعه حکیم در اختیار دانشگاه هنر اصفهان است
رییس دانشگاه هنر اصفهان گفت: از مجموعه حکیم در زمان حاضر فقط پنج خانه تاریخی در اختیار این دانشگاه است.
خواجه احمد عطاری با بیان اینکه سه خانه از این مجموعه، تلی از خاک بود که تصاویر و مستندات آن موجود است، تصریح کرد: این خانه‌ها برای ایجاد دانشکده صنایع دستی در سال ۱۳۹۱ آماده شد و هم اکنون حدود ۷۰۰ دانشجو در این ساختمان‌ها تحصیل می‌کنند.
وی اظهار داشت: ۲ خانه دیگر شامل «مالکی پور» و «غفوری» است که برای خانه مالکی‌پور مدعیِ مالک پیدا شد و این موضوع را در نامه ای به اداره کل میراث فرهنگی اصفهان اعلام کردیم.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی اصفهان در پاسخ به نامه دانشگاه اعلام کرد که خانه مذکور متعلق به این اداره کل است، گفت: تا این لحظه کار خاصی برای ۲ خانه «مالکی پور» و «غفوری» انجام نشده و به تازگی، بودجه ای فراهم کردیم تا با مرمت آماده بهره‌برداری شوند.
رییس دانشگاه هنر اصفهان تاکید کرد که عملیات مرمت بر روی همه ساختمان هایی که در اختیار این دانشگاه قرار دارد، انجام شده است.
خواجه احمد عطاری با اشاره به قدمت ۴۰ ساله دانشگاه هنر اصفهان، تصریح کرد: این دانشگاه به‌دلیل نداشتن مکانی متمرکز با مشقت‌های زیادی روبه‌رو بوده با این حال از آموزش غافل نشده است.
وی افزود: در دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان رشته‌های فرش، کتابت و نگارگری، خوشنویسی و هنر اسلامی تدریس می‌شود و سه خانه جوابگوی تحصیل حدود ۷۰۰ دانشجو نیست.
به گفته خواجه احمد عطاری به‌همین دلیل ۲ خانه در جوار این خانه‌های تاریخی خریداری و با بازسازی به سبک تاریخی به وسعت دانشکده صنایع دستی افزوده شده است.
خانه قزوینی‌ها مربوط به دوره قاجار بوده و در خیابان ابن سینا و محله شهشهان اصفهان واقع شده است؛ این خانه با چند حیاط، بیرونی و اندرونی، حوضخانه، پنج دری، تالار آیینه‌کاری، ارسی‌های رنگارنگ و تزیینات منحصربفرد جزو نخستین خانه‌های تاریخی است که به همت استادان و استادکاران میراث فرهنگی و هدایت باقر آیت‌الله زاده شیرازی ساماندهی و احیا شد.
خانه قزوینی‌ها در سال ۱۳۵۳ از طرف دولت وقت خریداری شد و در اختیار وزارت فرهنگ و هنر آن زمان قرار گرفت، از همان زمان تعمیر، بازسازی و مرمت آن شروع شد و به‌عنوان محل سازمان ملی حفاظت آثار باستانی مورد استفاده قرار گرفت.
در این مکان با راهبری باقر آیت‌الله زاده شیرازی طرح آزادسازی و احیای بازارهای اطراف میدان امام(نقش جهان)، طرح آزادسازی و احیای باغ های صفوی چهارباغ عباسی، طرح عرصه و حریم محور تاریخی فرهنگی شهر اصفهان و ده‌ها طرح مرمت و احیای دیگر شکل گرفت اما اداره میراث فرهنگی اصفهان پس از سال‌ها از این بنای تاریخی رفت و در مکانی نو مستقر شد.
طبق ماده ۵۶۶ مجازات اسلامی، اعطای هرگونه کاربری دور از شان، غیرمتناسب و بدون مجوز میراث فرهنگی به بناهای تاریخی کشور جرم تلقی می‌شود و تعیین کاربری آثار تاریخی طبق این ماده و ماده ۷۲ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور منحصرا در اختیار وزارت میراث فرهنگی و اداره‌های میراث فرهنگی استان‌هاست.
