کشاورزی عمودی به‌عنوان رویکردی نوین و پایدار، راه‌حلی مؤثر برای تأمین امنیت غذایی و مدیریت منابع در کشور است و محققان مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و آموزش منابع طبیعی استان اصفهان بر ضرورت توسعه این روش تاکید دارند.
کشاورزی عمودی، روشی مدرن در کشت گیاهان است که در آن گل‌ها، گیاهان دارویی، خوراکی و سبزی‌ها بر روی سازه‌های عمودی مانند دیوارها، ستون‌ها یا ریل‌ها و در طبقات مختلف پرورش داده می‌شوند و با توجه به افزایش جمعیت، بحران‌های منابع طبیعی و چالش‌های بخش کشاورزی، این روش به‌عنوان راه‌حلی فناورانه، می‌تواند راهکاری برای رفع مشکلات باشد.
یکی از محققان مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و آموزش منابع طبیعی استان اصفهان با اشاره به استقبال جهانی از کشاورزی عمودی گفت: مشکلاتی مانند کمبود آب، انرژی و نیروی کار ما را به حرکت به سمت کشاورزی عمودی سوق می دهد و کشورهای پیشرفته‌ای مانند ژاپن و هلند که محدودیت‌های مشابه دارند این روش را توسعه داده و ایران نیز با توجه به تنوع اقلیمی و دسترسی به انرژی خورشیدی، ظرفیت بالایی در این زمینه دارد.
علی فرهادی روز یکشنبه افزود: تحریم‌ها و کمبود فناوری‌های مورد نیاز، توسعه کشاورزی عمودی در ایران را کند کرده است اما استفاده از این روش در محیط‌های کنترل شده می‌تواند تولید محصولات برگی و گیاهان زینتی را به‌شدت افزایش دهد، به‌عنوان‌مثال عملکرد گوجه فرنگی در هلند با استفاده از این روش به بیش از هزار تن در هکتار رسیده در حالی که عملکرد ما در زمان حاضر در فضای باز به‌صورت خوشبینانه ۵۰ تن در هکتار و در گلخانه‌ها ۲۰۰ تا ۲۵۰ هکتار است.
وی، خاطرنشان کرد: کشاورزان ما علاقه‌مند به استفاده از کشت «هیدروپونیک» هستند اما اجرای آن به‌دلیل تحریم ها گسترش پیدا نکرده و اگر در این مقوله ورود پیدا کنیم افزایش عملکرد و تولید غذا را خواهیم داشت.
هیدروپونیک، روشی است که در آن، ریشه‌ها در محلول آب حاوی مواد مغذی قرار گرفته یا با اسپری تغذیه می‌شوند.
فرهادی با اشاره به نقش انرژی در کشاورزی عمودی گفت: ایران با برخورداری از ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهانی، ظرفیت‌های بی‌نظیری برای بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید دارد و این ظرفیت می‌تواند محدودیت‌های احتمالی انرژی را برطرف کند و استفاده از انرژی خورشیدی در کشاورزی عمودی را توسعه دهد.
وی ادامه داد: با توجه به کاهش سطح زیر کشت در فضای باز و استفاده از فضای کنترل‌شده و ارتفاع، مزایای این روش بیشتر از چالش‌های آن خواهد بود.
این محقق اصفهانی گفت: اقدامات پژوهشی در این زمینه در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان آغاز شده است اما در حوزه تجاری هنوز وارد نشده ایم.
فرهادی با اشاره به اهمیت پژوهش در این زمینه گفت: مؤسسه‌های پژوهشی مانند پردیس ابوریحان دانشگاه تهران و پژوهشکده محیط‌های کنترل‌شده کرج فعالیت‌هایی در این زمینه آغاز کرده‌اند اما توسعه تجاری آن نیازمند ورود جدی بخش خصوصی است.
وی، کوتاه‌ترین مسیر آینده کشاورزی را بهره‌گیری از کشاورزی عمودی دانست و گفت: این نوع کشاورزی افق روشنی برای تأمین امنیت غذایی و بهره‌وری منابع دارد.
کشاورزی عمودی و امنیت غذایی پایدار
یک عضو دیگر هیات علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان نیز کشاورزی عمودی را راهکاری مؤثر برای امنیت غذایی دانست و گفت: این روش با استفاده از فناوری‌های مدرن در محیط‌های کنترل‌شده، امکان تولید محصولات اُرگانیک و سالم را فراهم می‌کند.
اکرم حمیدیان، استفاده کارآمد از آب، انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش هزینه‌های حمل و نقل، کمتر شدن جنگل‌زدایی و مدیریت آسان وظایف کشاورزی را از مزایای این روش دانست و افزود: با این رویکرد می‌توان علاوه بر بهبود سلامت شهری و کاهش آلاینده‌ها از محصولات در برابر شرایط جوی نامساعد محافظت و کشاورزی را به سمت پایداری هدایت کرد.
وی افزود: مزارع عمودی هیدروپونیک و «اکواپونیک» می‌توانند علاوه بر تولید سبزی و صیفی، علوفه تازه دام و آبزیان را نیز تولید کنند، این روش ضمن کاهش وابستگی به شرایط اقلیمی، کیفیت محصولات پروتئینی و لبنی را بهبود می‌بخشد.
اکواپونیک، روشی جدید شامل ترکیب آبزی‌پروری (Aquaculture) و پرورش گیاهان در آب است است.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی کشاورزی عمودی
این ۲ محقق با تأکید بر اینکه توسعه کشاورزی عمودی در ایران نیازمند حمایت مالی و مشارکت و سرمایه‌گذاری جدی بخش خصوصی است، خاطرنشان کردند: هزینه‌های بالای اولیه و پیچیدگی فناوری از موانع اصلی این روش است با این‌حال پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی کشاورزی عمودی به یکی از ابزارهای اصلی تأمین غذای پایدار تبدیل شود.
این پژوهشگران تاکید کردند: کشاورزی عمودی با استفاده از روش‌های هیدروپونیک، آکواپونیک و «ایروپونیک» ضمن ارائه راهکارهای مؤثر برای امنیت غذایی، نیازهای غذایی جمعیت رو به افزایش را به شکلی پایدار تأمین می‌کند.
ایروپونیک، روشی است که در آن گیاهان در محیط مرطوب، مه‌دار و بدون خاک یا هر نوع محیط کشت رشد می‌کنند.
طبق گفته محققان، کشاورزی عمودی با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند هیدروپونیک و آکواپونیک می‌تواند مسیری برای کاهش فشار بر منابع طبیعی و افزایش بهره‌وری در کشاورزی ایران باشد لذا حمایت از این روش می‌تواند امنیت غذایی را تضمین و آینده‌ای روشن برای کشاورزی کشور رقم بزند.
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان از سه حوزه معاونت آموزش، معاونت پژوهش و فناوری و معاونت پشتیبانی و توسعه نیروی انسانی، هشت بخش تحقیقاتی و ۱۱ ایستگاه، پایگاه، مزرعه کشاورزی، دامپروری و آبخیزداری و امکانات آزمایشگاهی مختلفی تشکیل شده است و در راستای تحقق اهداف کلان سیاست توسعه کشاورزی کشور فعالیت می‌کند.
