زاینده‌رود،شاهرگ حیاتی اصفهان، به‌دلیل سال‌ها خشکسالی و مدیریت نادرست منابع امروز به نمادی از بحران آب در ایران تبدیل شده است؛ رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار ایمنا به تشریح دستاوردهای اجرای این طرح و سایر اقدامات در حوزه آب پرداخته است.
خشکی زاینده‌رود تأثیرات عمیقی بر محیط زیست و زندگی مردم اصفهان گذاشته است؛ این رودخانه زمانی زیستگاه گونه‌های متنوعی از گیاهان و جانوران بود که هم‌اکنون به‌دلیل کمبود آب و تغییر اکوسیستم به شدت آسیب دیده‌اند.
خشک شدن زاینده‌رود کشاورزی در دشت‌های وسیع اطراف اصفهان را با مشکل و زندگی بسیاری از کشاورزان را دچار بحران کرده است؛ این موضوع موجب افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها و ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی شده است.
از سوی دیگر، فشار بر منابع آبی موجود سبب شده است تا نیاز به اجرای پروژه‌های انتقال آب بیشتر از گذشته احساس شود؛ پروژه انتقال آب از دریا به اصفهان یکی از راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با این بحران است؛ هرچند این پروژه به‌عنوان راهکاری فوری برای تأمین آب مورد نیاز صنایع و جمعیت شهری مطرح شده است، اما بسیاری از کارشناسان نگرانی‌هایی درباره تأثیرات زیست‌محیطی، هزینه‌های بالای اجرای آن و پایداری طولانی‌مدت این طرح دارند.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با مجید نادرالاصلی، رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به‌منظور آگاهی شهروندان از پیگیری‌ها، این کمیسیون برای رفع مشکلات آبی اصفهان، دستاوردها و دشواری‌های انتقال آب از دریا به اصفهان است.
علت تبدیل زاینده‌رود به یک رودخانه فصلی چیست؟
نادرالاصلی: در دو دهه اخیر، به‌دلیل بارگذاری‌ها و مصارف جدیدی که برای زاینده‌رود تعریف شده، وضعیت این رودخانه از یک رودخانه دائمی به یک رودخانه فصلی تغییر کرده است؛ برداشت‌های آب بدون برنامه‌ریزی و مصارف صنعتی و کشاورزی موجب شده است که زاینده‌رود بیشتر به‌عنوان راهکاری موقتی برای تأمین آب عمل کند و جریان دائمی خود را از دست بدهد.
خشکی زاینده‌رود تأثیرات مخرب زیادی بر اصفهان داشته است، از جمله پراکنش ریزگردها در هوای شهر که با کمترین باد، گرد و غبارهای آلاینده از بستر رودخانه و حتی تا تالاب گاوخونی به سطح شهر منتقل می‌شود؛ این موضوع نه تنها به کاهش کیفیت هوای اصفهان انجامیده است بلکه موجب افزایش بیماری‌های صعب‌العلاج و مشکلات تنفسی شده است، همچنین خشک شدن زاینده‌رود به کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی منجر شده و این مشکل فرونشست زمین را تشدید کرده است.
چرا تاکنون اقدامات مؤثری برای احیای زاینده‌رود صورت نگرفته است؟
نادرالاصلی: نمی‌توان گفت اقداماتی انجام نشده است، زیرا شورای اسلامی شهر اصفهان و سایر مسئولان تلاش‌های زیادی انجام داده‌اند؛ شورای اسلامی شهر اصفهان جلسات مداومی با کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار برگزار می‌کند؛ این جلسات به بررسی دقیق وضعیت آب زاینده‌رود، کنترل پدیده فرونشست و ارائه راهکارهای مناسب برای مقابله با مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی اصفهان می‌پردازد، زیرا زاینده‌رود یک مسئله ملی و عمومی است که از گذشته‌ها وجود داشته است و امیدواریم این رودخانه همچنان زنده بماند.
از اواخر دهه ۷۰ آب زاینده‌رود به استان‌های همجوار شرقی منتقل شده است و پروژه‌هایی نظیر تونل سوم و تونل بهشت‌آباد نیز با مشکلات اجتماعی و محیط زیستی روبه‌رو شده‌اند، همچنین برداشت‌های غیرقانونی از منابع آب، یکی از دلایل اصلی خشکی زاینده‌رود به شمار می‌آید.
برداشت‌های غیرمجاز از آب زاینده‌رود، وضعیت سفره‌های زیرزمینی اصفهان را دچار مشکل کرده است.
نادرالاصلی: بله، برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه، چه قانونی و چه غیرقانونی، از دلایل اصلی خشکی زاینده‌رود است؛ این برداشت‌ها بدون توجه به تابلوی منابع و مصارف قانونی انجام می‌شود و در بسیاری از موارد خارج از چارچوب‌های تعیین شده است؛ علاوه بر این بسیاری از باغات و مزارع شرق اصفهان به دلیل دریافت نکردن آب به موقع دچار مشکلات جدی شده‌اند.
به‌دلیل خشکی زاینده‌رود و تأمین نشدن منابع آبی پایدار، سطح سفره‌های زیرزمینی اصفهان به شدت کاهش یافته است؛ برداشت‌های بی‌رویه از این منابع نیز وضعیت را بحرانی‌تر کرده‌اند؛ در نتیجه بسیاری از نقاط اصفهان از جمله مناطقی که آثار تاریخی مهمی در آن‌ها وجود دارد، با پدیده فرونشست زمین روبه‌رو هستند.
آیا اجرای طرح انتقال آب دریا به رفع مشکلات آبی اصفهان کمک می‌کند؟
نادرالاصلی: بله، یکی از راهکارهای اصلی برای رفع مشکل کمبود آب در اصفهان، انتقال آب از دریا است؛ این پروژه در مراحل پیشرفته‌ای قرار دارد و هدف آن تأمین آب برای مصارف صنعتی است، باید توجه داشت که آب دریا برای مصارف شرب و کشاورزی مناسب نیست و تنها نیازهای صنعتی استان را برطرف خواهد کرد.
این پروژه در دو فاز برنامه‌ریزی و تاکنون بیش از ۷۰ درصد از کار لوله‌گذاری آن انجام شده است؛ حدود ۷۳۰ کیلومتر از مسیر لوله‌گذاری به پایان رسیده است و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک به بهره‌برداری برسد.
پروژه انتقال آب از دریا برای استان اصفهان اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به تأمین آب پایدار برای صنعت کمک کند.
چرا انتقال آب از دریا به‌عنوان راهکار حل بحران آبی انتخاب شد؟
نادرالاصلی: به‌دلیل توسعه صنعت، افزایش مهاجرت و نیاز روزافزون به آب در استان اصفهان، انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی به‌عنوان یک راهکار مناسب مطرح شد؛ این پروژه از نظر کارشناسی مورد تأیید قرار گرفته و مدیریت استان مأموریت دارد آن را به اتمام برساند؛ البته این آب تنها برای مصارف صنعتی در نظر گرفته شده است و برای شرب یا کشاورزی استفاده نخواهد شد.
پروژه انتقال آب دریا به اصفهان چند فاز دارد و چه مسیری را طی می‌کند تا به اصفهان برسد؟
نادرالاصلی: پروژه انتقال آب دریا به اصفهان به دو فاز تقسیم می‌شود؛ هدف اصلی این پروژه تأمین آب برای صنایع استان اصفهان است؛ فاز اول این پروژه در حال حاضر در حال اجرا است و به تأمین آب برای نیازهای صنعتی می‌پردازد و هزینه تجهیزات آن را مجموعه‌های صنعتی تقبل کرده‌اند.
در این فاز قرار است آب از طریق سیرجان به اصفهان منتقل شود، اما اصرار اصفهان این است که مستقیم به آب دریا متصل شود؛ با اتمام فاز اول و آغاز فاز دوم، انتظار می‌رود آب دریا به‌زودی به صنایع اصفهان منتقل شود و تأمین نیازهای صنعتی این استان را فراهم کند.
فاز دوم پروژه انتقال آب دریا به اصفهان به گسترش و بهینه‌سازی شبکه لوله‌گذاری و تأمین آب برای صنایع دیگر می‌پردازد که در حال حاضر بیش از ۲۰۰ کیلومتر فاز پیشرفت داشته است، لازم به ذکر است که هزینه این پروژه بر عهده مجموعه‌های صنعتی است.
خشکی زاینده‌رود بر پدیده فرونشست زمین و فعالیت کشاورزان چقدر تأثیر داشته است؟
نادرالاصلی: خشکی زاینده‌رود به کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین در اصفهان منجر شده است؛ بسیاری از کارشناسان معتقدند که جریان نداشتن آب در زاینده‌رود، علت اصلی فرونشست در بعضی مناطق است، بنابراین اگر این مشکل به درستی مدیریت نشود، فرونشست زمین به بحران جدی‌تری در آینده تبدیل خواهد شد.
از سوی دیگر کشاورزان شرق اصفهان که پیش از این بخش بزرگی از تولیدات غلات کشور را تأمین می‌کردند، به‌دلیل دریافت نکردن آب به موقع با معضلات جدی روبه‌رو شده‌اند؛ این کشاورزان حقابه قانونی دارند، اما به دلیل شرایط فعلی زاینده‌رود، آب به موقع به زمین‌هایشان نمی‌رسد و این امر موجب کاهش تولیدات کشاورزی و افزایش مشکلات معیشتی آن‌ها شده است.
شورای اسلامی شهر اصفهان برای مدیریت بهتر منابع آبی چه راهکاری ارائه کرده است؟
نادرالاصلی: اصفهان در وضعیت بسیار بحرانی قرار دارد، بنا به اعلام برخی مدیران، بیش از ۹۲ درصد مناطق اصفهان با خشکی دست و پنجه نرم می‌کند؛ این بحران نه تنها بر وضعیت کشاورزی و صنعت تأثیر گذاشته، بلکه زندگی روزمره مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
بیش از ۹۲ درصد مناطق اصفهان با خشکی دست و پنجه نرم می‌کند
شورای شهر تاکید دارد که برای مدیریت بهتر منابع آبی، باید روی تابلوی منابع و مصارف قانونی تمرکز بیشتری شود؛ اگر برداشت‌ها در بالا، وسط و پایین‌دست رودخانه به درستی کنترل شود، بسیاری از مشکلات فعلی رفع خواهد شد، همچنین نزولات جوی نیز باید در مدیریت منابع آبی مورد توجه قرار گیرد و استان باید به دنبال تأمین منابع جدید آبی باشد.
