زایندهرود، یکی از مهمترین رودخانههای ایران، بهعنوان منبع حیات برای میلیونها نفر و اکوسیستمهای طبیعی در استان اصفهان شناخته میشود اما در سالهای اخیر، این رودخانه با بحرانهای جدی آب مواجه شده است. یکی از چالشهای اساسی در این زمینه، پارادوکس انفال در قانون اساسی و قانون توزیع عادلانه آب است که بهطور مستقیم بر حقابهداران و مدیریت منابع آبی تأثیر گذاشته است.
عاطفه علیان: زایندهرود، با طول حدود ۴۲۰ کیلومتر، از کوههای زاگرس سرچشمه میگیرد و به سمت شرق جریان مییابد. این رودخانه نه تنها منبع آب شرب و کشاورزی برای مردم اصفهان و مناطق اطراف است، بلکه نقش حیاتی در حفظ اکوسیستمهای طبیعی و فرهنگی منطقه ایفا میکند اما در سالهای اخیر، کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت منابع آب باعث خشک شدن زایندهرود شده است. در این میان، پارادوکس انفال در قانون اساسی و قانون توزیع عادلانه آب بهعنوان یک چالش حقوقی و مدیریتی مطرح میشود.
پارادوکس انفال بهمعنای تضاد بین حقوق شرعی و قانونی در مورد منابع آب است. در فقه شیعه، آب بهعنوان انفال شناخته نمیشود، در حالی که در فقه اهل سنت، آب جزء انفال است. این تضاد باعث ایجاد مشکلاتی در تدوین قوانین مربوط به توزیع آب و حقابهداران شده است.
نازنین صفری، پژوهشگر حقوق آب، به خبرآنلاین میگوید: این پارادوکس نهتنها به نابرابری در توزیع آب منجر شده بلکه به نارضایتی و تنشهای اجتماعی نیز دامن زده است.
او اضافه میکند: زمانی که قانون توزیع عادلانه آب توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد، به شورای نگهبان ارسال و شورای نگهبان به این قانون ایرادات فقهی و قانونی گرفت؛ یکی از اصلیترین ایرادات این بود که در فقه شیعه، آب انفال نیست و این موضوع در قانون اساسی بهدرستی لحاظ نشده است.
صفری، تأکید میکند: این تضاد باعث میشود که حقوق حقابهداران بهدرستی رعایت نشود و در عمل، توزیع آب بهصورت ناعادلانه انجام گیرد.
کاهش آب باعث کاهش تنوع زیستی و ایجاد مشکلات زیستمحیطی در منطقه شده است که این وضعیت میتواند به بحرانهای اجتماعی و اقتصادی منجر شود و نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ دارد
زایندهرود در سالهای اخیر با کاهش شدید جریان آب مواجه شده است. کارشناسان معتقدند که این کاهش ناشی از ترکیبی از عواملی از جمله تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و سوءمدیریت منابع آبی است. مهدی زاد، متخصص منابع آب، میگوید: مدیریت نادرست منابع آب و عدم توجه به حقابهداران پاییندست باعث شده که زایندهرود بهطور جدی تحت تأثیر قرار گیرد.
وضعیت زایندهرود
او اضافه میکند: خشک شدن زایندهرود نهتنها به کشاورزی آسیب زده، بلکه به اکوسیستمهای طبیعی نیز لطمه وارد کرده است. کاهش آب باعث کاهش تنوع زیستی و ایجاد مشکلات زیستمحیطی در منطقه شده است. او میافزاید: این وضعیت میتواند به بحرانهای اجتماعی و اقتصادی منجر شود و نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ دارد.
کارشناسان معتقدند که برای حل بحران آب در زایندهرود، نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ وجود دارد و این رویکرد باید شامل مدیریت بهینه منابع آب، توسعه کشاورزی پایدار و آموزش و آگاهی بخشی باشد.
در گفت و گو با متخصصان حوزه آب، برخی از آنها بر این نکته تأکید کردند که باید بهجای تمرکز بر بهرهبرداری از منابع آبی، به حفظ و احیای منابع طبیعی توجه بیشتری شود.
امیر حسینی، استاد دانشگاه و کارشناس منابع آب، به خبرآنلاین میگوید: ما باید به این واقعیت توجه کنیم که آب یک منبع محدود است و باید بهطور پایدار مدیریت شود؛ باید اولویتبندی در مصرف آب بهطور جدی مورد توجه قرار گیرد. شرب باید در اولویت اول قرار گیرد و سپس به محیط زیست و حقابهداران توجه شود.
جلوگیری از کشت در بستر و حریم رودها
این کارشناس پیشنهاد میکند: باید یک نظام مدیریتی ایجاد کنیم که در آن اولویتهای مصرف آب بهطور شفاف مشخص شود و با توجه به تغییرات اقلیمی، باید از کشت در بستر و حریم رودها جلوگیری شود تا آب بیشتری به پایین دست برسد.
تنها با همکاری و همفکری تمامی ذینفعان میتوان به مدیریت پایدار منابع آب در زایندهرود دست یافت و از بحرانهای زیستمحیطی و اجتماعی جلوگیری کرد
حسینی میافزاید: این اقدام میتواند به احیای اکوسیستمهای آبی و بهبود وضعیت منابع آب کمک کند؛ نیاز به اصلاح قوانین و مقررات مربوط به توزیع آب و حقابه وجود دارد. باید بهگونهای اقدام شود که حقوق حقابهداران پاییندست بهدرستی رعایت شود؛ باید یک سیستم حقوقی کارآمد ایجاد کنیم که به حقوق حقابهداران احترام بگذارد.
بحران آب در زایندهرود یک چالش جدی است که نیازمند توجه و اقدام فوری است و با توجه به افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، باید بهطور جدی به مدیریت منابع آب پرداخته شود. این مدیریت باید شامل اولویتبندی در مصرف آب، جلوگیری از کشتهای ناپایدار و اصلاح قوانین و مقررات باشد؛ از این رو تنها با یک رویکرد جامع و هماهنگ میتوان به حل این بحران امیدوار بود، در حقیقت تنها با همکاری و همفکری تمامی ذینفعان میتوان به مدیریت پایدار منابع آب در زایندهرود دست یافت و از بحرانهای زیستمحیطی و اجتماعی جلوگیری کرد.