رشد شتابان شهرها و شهرنشینی و گسترش مشکلات زندگی شهری موجب شده است تا نیاز به حضور فعالانه و تأثیرگذار بانوان در عرصه‌های مدیریت شهری بیش از پیش احساس شود؛ این موضوع طی سال‌های اخیر مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته است.
در بیشتر کشورهای توسعه یافته یکی از مسائل مهم در مدیریت شهری مشارکت پایدار تمام گروه‌های اجتماعی در رسیدگی به امور شهری است؛ بدون شک مشارکت مردم و شهروندان از تمام اقشار و گروه‌های سنی، اصلی‌ترین عامل در راه موفقیت مواد قانونی و دستیابی به شهری ایده‌آل در تمام زمینه‌ها است.
کارشناسان بر این باور هستند که برای دستیابی به عدالت اجتماعی باید فضاها به گونه‌ای بازنگری شود که به نیازهای ویژه بانوان توجه کند و امکان حضور آن‌ها در عرصه‌های اجتماعی فراهم آید؛ در چنین شهری تمام شهروندان باید بتوانند بی‌هیچ حاشیه‌سازی، در کنار یک‌دیگر زندگی کنند و فضای عمومی به واقع همگانی و برابر باشد.
فضاهای شهری به‌عنوان بستری برای بروز تعاملات اجتماعی و فرهنگی میان شهروندان، باید نیازهای گروه‌های مختلف از جمله بانوان را به‌طور یکسان برآورده سازد؛ این فضاها محل تقاطع فعالیت‌ها و رفتارهای انسانی است، به همین دلیل لازم است تا طراحی و برنامه‌ریزی فضایی آن‌ها به گونه‌ای باشد که هر فردی، فارغ از جنسیت، سن و نژاد بتواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد و از آن بهره‌مند شود.
فضاهای عمومی شهری، از جمله میادین، پارک‌ها و معابر نه‌تنها به‌عنوان بسترهای خدماتی و روزمره بلکه به‌عنوان محافلی برای تعاملات اجتماعی عمل می‌کند، بنابراین طراحی این فضاها باید به گونه‌ای باشد که تمام گروه‌های جامعه از جمله بانوان بتوانند در آن‌ها به راحتی و ایمنی فعالیت داشته باشند.
احمدرضا مصور، رئیس کمیسیون حقوقی، برنامه‌ریزی و پایش مصوبات شورای اسلامی شهر اصفهان به‌تازگی در اظهارنظری اشاره کرده است: «وظیفه ما این است که برای گروه‌های مختلف شهروندان از جمله کودکان و نوجوانان حتی افراد کهن‌سال امکاناتی را فراهم کنیم تا بتوانند از محیط شهری و تفریحی بهره‌مند شوند؛ در حال حاضر سرانه‌های تفریحی در شهر اصفهان پایین است، به‌طور مثال دختران برای ورزش و تفریح با محدودیت‌های جدی روبه‌رو هستند؛ دستگاه‌های مسئول تاکنون به‌اندازه کافی در این زمینه تلاش نکرده‌اند.»
مدل‌های فضای کار اشتراکی با توجه به ظرفیت‌های شهر برای بانوان اصفهان ایجاد می‌شود
در همین رابطه فرزانه کلاهدوزان، رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان در این‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: آغاز این دوره مدیریت شهری در دوران کرونا بود و شهر نیاز شدیدی به نشاط داشت، اما به‌دلیل محدودیت‌های کرونا این امکان محدود شده بود.
وی با بیان اینکه مدیریت شهری تلاش کرد رویدادهای متنوعی را به‌ویژه برای بانوان در مناسبت‌های مختلف از جمله روز زن، روز دختر و مناسبت‌های مشابه اجرا کند، می‌افزاید: برنامه‌هایی همچون «مهمان مامان» و «دختر خورشید» به‌عنوان بخشی از این رویدادها مورد توجه قرار گرفت تا تمام بانوان شهر از این برنامه‌ها بهره‌مند شوند.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به نیازهای بانوان و رویکرد خانواده‌محور اقدامات تصریح می‌کند: با تکیه بر تحقیقات انجام شده در دوره‌های قبل به این نتیجه رسیدیم که مشکل اصلی خانواده‌ها، اشتغال و اقتصاد است، بنابراین سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد مراکز کار اشتراکی و حمایت از مشاغل خانگی با رویکرد خانوادگی انجام شد.
کلاهدوزان ادامه می‌دهد: به‌دلیل کمبود ساختارهای اداری مرتبط با زنان، کمیسیون خانواده و جوانان تشکیل و در گام بعد به اداره بانوان تبدیل شد که هم‌اکنون برای آن بودجه در نظر گرفته شده است؛ این اداره زیر نظر سازمان فرهنگی و معاونت فرهنگی شهرداری اصفهان فعالیت می‌کند و هدف آن ایجاد محیط غنی برای زنانی غنی است.
وی با اشاره به اینکه کتابخانه امیرقلی امینی به‌عنوان اولین فضای کار اشتراکی در اصفهان فعال است، خاطرنشان می‌کند: نخستین فضای کار اشتراکی در حوزه صنایع خلاق با محوریت کتاب در شهر اصفهان سال گذشته همزمان با سالروز تولد حضرت زهرا (س) در این کتابخانه افتتاح شد؛ در حوزه صنایع خلاق، فضای کار اشتراکی وجود داشته است، اما کتابخانه امیرقلی امینی، نخستین فضای کار اشتراکی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی در اصفهان است و سال جاری نیز مدل‌های دیگر آن با توجه به ظرفیت‌های شهر اصفهان افتتاح می‌شود.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: کار اشتراکی راهگشای مشکلات بوده و در تمام حوزه‌ها از جمله صنایع دستی، صنایع خلاق، انیمیشن، کتاب و دیگر موارد یک راهبرد موفق است.
کلاهدوزان با اشاره به بهسازی و توسعه باغ‌های بانوان اظهار می‌کند: در گذشته پروژه باغ‌های بانوان توسط گذشتگان با هدف ایجاد فضایی مناسب برای بانوان راه‌اندازی شده بود، اما با توجه به تغییرات و نیازسنجی‌های جدید رویکرد بعضی از آن‌ها تغییر کرد و در حال حاضر به‌روزرسانی و بهینه‌سازی این فضاها به‌عنوان بخشی از برنامه‌های مدیریت شهری در دستور کار قرار دارد.
وی تصریح می‌کند: در حال حاضر فاز نخست طرح توسعه باغ بانوان طلوع اجرا شده است و فاز دوم آن در مرحله انتخاب پیمانکاران قرار دارد، همچنین طرح باغ بانوان پردیس تصویب شده و به‌منظور انتخاب پیمانکار به مناقصه گذاشته شده است.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان می‌افزاید: با توجه به فصل سرد سال که باغ‌های بانوان مراجعه کننده کمتری نسبت به نیمه نخست سال دارد، عملیات عمرانی و بهسازی آن‌ها انجام می‌شود تا در فصل گرم سال آماده بهره‌برداری باشد.
کلاهدوزان با اشاره به لزوم رسیدگی به بانوان کارتن‌خواب و بی‌سرپناه تاکید کرد: با توجه به نزدیک شدن فصل سرما، در کمیسیون سلامت و خدمات شهری به مسئله بانوان کارتن‌خواب و بانوان بی‌سرپناه پرداخته شد؛ برنامه‌های حمایتی مورد نیاز از جمله جمع‌آوری و ساماندهی این افراد بر عهده شهرداری است، در حالی که غربالگری و مراحل درمانی توسط نهادهای دیگر همچون بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی انجام می‌شود.
وی با اشاره به حمایت از مشاغل خانگی تصریح می‌کند: اغلب مشاغل خانگی هدف اصلی اقتصادی را محقق نمی‌کند، اما بعضی مشاغل ظرفیت ایجاد شرایط برای درگیر شدن کل خانواده در این نوع مشاغل به‌منظور بهینه‌سازی وضعیت اقتصادی خانواده‌ها را دارد.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: یکی از رویکردهای مدیریت شهری این بود که وقتی یک زن وارد مشاغل خانگی می‌شود، تنها او به‌عنوان فردی که کار می‌کند نباشد بلکه سایر اعضای خانواده نیز در این فرایند مشارکت کنند، زیرا این امر موجب می‌شود مشاغل خانگی به مشاغل خانوادگی تبدیل شود و اثرات اقتصادی مثبت بیشتری برای خانواده‌ها به‌دنبال داشته باشد.
۹۰ درصد خدمات فرهنگی شهر اصفهان به بانوان اختصاص داده شده است
مریم آقایی، مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان می‌گوید: شورای مشورتی بانوان موظف به فعالیت در حوزه سیاست‌گذاری بود و برخلاف حوزه‌های عملیاتی و اجرایی، مسئولیتی در این زمینه‌ها نداشت، چرا که به این شورا بودجه‌ای تعلق نمی‌گرفت و وظایف آن در حیطه مشاوره تعریف شده بود؛ در این راستا انتظار می‌رفت که شورا در زمینه سیاست‌گذاری مشارکت و فعالیت داشته باشد.
وی با اشاره به شورای مشورتی بانوان با هدف تأثیرگذاری دیدگاه‌های بانوان در مدیریت شهری و با توجه به رویکرد شورای ششم، اقدام به برگزاری نشست‌های نخبگانی با شهردار کرد، می‌افزاید: این نشست‌ها با حضور نخبگان از حوزه‌های مختلف مرتبط با مدیریت شهری نظیر حمل‌ونقل و ترافیک، عمران، شهرسازی و حتی حوزه‌های ایثار و فداکاری برگزار شد.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: در این جلسات، طرح‌ها، ایده‌ها و نقدهای مختلف در خصوص مدیریت شهری ارائه و تمام آن‌ها به‌صورت مکتوب ثبت می‌شد، شهردار نیز بر اساس این نظرات برنامه‌ریزی و در صورت لزوم به پاسخگویی در همان جلسه می‌پرداخت؛ بعضی طرح‌ها نیز بررسی و پیگیری‌های لازم برای اجرای آن‌ها انجام می‌شد.
آقایی با اشاره به نقش بانوان در مدیریت شهری بیان می‌کند: اقدام دیگری که در حوزه مدیریت شهری توسط شورای اسلامی شهر انجام شد، پژوهش و واکاوی نقش بانوان در مدیریت شهری بود؛ در این راستا جلساتی با حضور بانوان از اقشار مختلف برگزار شد که تبلیغات مربوط به آن نیز به‌صورت شهری انجام گرفت؛ طی این فرایند بانوان علاقه‌مند با پر کردن پرسشنامه‌هایی، مسائل مختلف شهری را مطرح کردند و در ادامه جلساتی با حضور نخبگان شهری برای بررسی و حل این مسائل برگزار و به‌طور کلی توانمندی بانوان در اداره شهر با این فرایندها به کار گرفته شد.
وی خاطرنشان می‌کند: در حوزه کارکنان ورود خاصی صورت نگرفت، با این حال بعضی از بانوان که پیش‌تر در رده‌های مدیریتی و ارشد حضور داشتند حفظ شدند؛ اگرچه شهردار خانم منصوب نشد، اما در سطح معاونت‌ها و ریاست ادارات به بانوان مسئولیت‌هایی محول شد.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه مرکز بانوان آفتاب از حدود ۱۰ سال پیش تاکنون فعالیت دارد و در سه سال گذشته تحت مدیریت جدید بوده است، بیان می‌کند: این مرکز با مأموریت‌هایی همچون ارتقای سطح توانمندی زنان، ترویج فرهنگ زیست عفیفانه، تقویت سبک زندگی ایرانی-اسلامی و تبیین «الگوی سوم زن» به فعالیت می‌پردازد.
آقایی اضافه می‌کند: الگوی سوم زن تعریف جدیدی از زن ایرانی-اسلامی ارائه می‌دهد؛ زنی که نه شرقی و نه غربی است و در عرصه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی توانمند شده است و نقش‌های مادری، همسری و اجتماعی خود را ایفا می‌کند.
وی می‌گوید: در راستای این اهداف مرکز اقدام به برگزاری کنگره‌هایی از جمله کنگره بانوان شهید استان اصفهان و بزرگداشت بانوان برجسته‌ای همچون بانو مجتهده امین و خانم همایونی کرده است؛ در زمینه ارتقای فرهنگ زیست عفیفانه و هویت بانوان نیز برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته و محتوای علمی و آموزشی تولید شده است که این محتواها در مدارس دوره دوم دبیرستان دخترانه به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود و تاکنون ۱۰ هزار دانش‌آموز از این برنامه بهره‌مند و بازخورد رضایت‌بخشی داشته‌اند.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان با اشاره به رویداد «شهردخت» و مشارکت دختران نوجوان عنوان می‌کند: شهرداری در تعامل با آموزش و پرورش و با بهره‌گیری از توانمندی دختران نوجوان، رویدادی به نام «شهردخت» را در اردیبهشت سال جاری و همزمان با روز دختر برگزار کرد.
آقایی می‌افزاید: این رویداد با همکاری شش ناحیه آموزش و پرورش برگزار و در آن توانمندی دختران هنرستانی به نمایش گذاشته شد؛ در کنار این رویداد فضای آموزشی نیز فراهم شده بود و برای تحقق کامل این فضا یک محیط تفریحی هم اختصاص پیدا کرد.
وی با بیان اینکه دفتر بانوان در راستای بهره‌گیری از ظرفیت‌های دختران نوجوان، اقداماتی نظیر دعوت از دانش‌آموزان هنرستانی در رشته گرافیک برای طراحی پوستر انجام داد، بیان می‌کند: در صورت نداشتن مهارت، آموزش‌های لازم به دانش آموزان ارائه می‌شد تا توانمند شوند؛ اگر پوسترهای تولیدی در سطح نمایشگاه شهری قابل ارائه بود به نمایش گذاشته می‌شد و در صورت داشتن کیفیت نمایشگاهی، در کتابخانه مرکزی نمایشگاهی برگزار می‌شد.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: در رویداد «شهردخت» پس از داوری آثار، به دانش‌آموزان نمایشگاهی در کتابخانه مرکزی اصفهان اختصاص داده شد که مورد استقبال قرار گرفت.
آقایی با اشاره به نمایشگاه «شهربانو» و تکریم بانوان اظهار می‌کند: سال گذشته به‌مناسبت هفته زن نمایشگاه «شهربانوی زندگی» در محل پل شهرستان با استفاده از ظرفیت‌های بانوان شهر برگزار شد؛ این نمایشگاه شامل خدمات متنوع از حوزه‌های علم و فناوری، تربیتی، رسانه، کتاب، ورزش و دیگر زمینه‌ها بود.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان با تاکید بر اینکه در این نمایشگاه اجزای مختلف شهری به تکریم نقش زن و مادر پرداخت، خاطرنشان می‌کند: با اصناف شهر مذاکره شد تا تحت عنوان «شهربانوی زندگی» به بانوان تخفیف‌هایی ارائه شود.
آقایی تصریح می‌کند: در نمایشگاه پل شهرستان برای بانوان فضایی تفریحی فراهم شد که به‌دلیل محدودیت‌های موجود برای آن‌ها، فرصتی ویژه محسوب می‌شد، همچنین در این فضا مطالبه‌های شهری و شهروندی مطرح شد و تأکید بر توجه بیشتر مسئولان به این حوزه‌ها صورت گرفت.
وی بیان می‌کند: بر اساس اطلاعات دریافتی قرار است باغ بانوان پردیس با تغییراتی در رویکرد و فضاسازی همراه شود که اگر این اتفاق رخ دهد، تحول بزرگی خواهد بود.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان با اشاره به توسعه فردی بانوان و کانون مادران می‌گوید: در حوزه توسعه فردی زنان، «کانون مادران» در سطح شهر فعالیت می‌کند و رویکرد آن مبتنی بر خانواده‌محوری و راه‌حل‌گرایی است؛ بر اساس جلسات اتاق فکر با روان‌شناسان نیاز اصلی شهروندان به‌ویژه بانوان در زمینه خودشناسی و خودآگاهی مورد تأکید قرار گرفت.
آقایی عنوان می‌کند: تمام برنامه‌ها و خدمات ارائه‌شده توسط دفتر بانوان شهرداری اصفهان رویکردی خانوادگی داشته است؛ به‌عنوان مثال در هفته زن تکریم بانوان با محوریت خانواده انجام شد و فرصت‌های مختلف همچون استفاده از تله‌کابین، باغ‌های بانوان و فضاهای شهری به بانوان و خانواده‌هایشان ارائه شده است؛ تخفیف‌ها و امکانات نه‌تنها به زنان، بلکه به اعضای خانواده آن‌ها نیز تعلق گرفت تا محیط شهری بیش از پیش خانواده‌محور شود و در صورت ارائه فضای ویژه زنان، پیوست‌های جمعیتی نیز در نظر گرفته شود.
وی با اشاره به فرهنگسرای خانواده و برنامه‌های مرتبط تصریح می‌کند: فرهنگسرای خانواده نیز به‌طور ویژه به موضوعات خانواده‌محور پرداخته است و برنامه‌هایی نظیر «سینما گپ» با محوری بر تقویت بنیان خانواده برگزار می‌کند؛ در این برنامه شرکت‌کنندگان علاوه بر تماشای فیلم به‌صورت رایگان تحلیل‌های روانشناختی نیز دریافت می‌کنند.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: هدف این برنامه‌ها ارتقای توانمندی خانواده‌ها به‌ویژه از طریق توانمندسازی بانوان که به‌عنوان پایه خانواده در مدیریت روابط و ارتقای کل اعضای خانواده ایفای نقش می‌کنند است.
آقایی با اشاره به خدمات فرهنگی برای بانوان اظهار می‌کند: حدود ۹۰ درصد خدمات فرهنگی به بانوان اختصاص داده شده که نشان‌دهنده رویکرد مثبت در تقویت جایگاه آن‌ها است، با این حال محرمیت ویژه‌ای که در باغ‌های بانوان فراهم شده است، در فرهنگسراها وجود ندارد، بنابراین برنامه‌هایی برای ایجاد فضاهایی مشابه و تبدیل بعضی فرهنگسراها به «شهربانو» در دست اجرا است تا محیط‌های امن‌تر و اختصاصی‌تری برای بانوان فراهم شود.
وی می‌افزاید: یکی از اقدامات نوآورانه شهرداری اصفهان ایجاد فضای کار اشتراکی برای بانوان است که مورد بازدید و توجه شهرداری‌های دیگر کلان‌شهرها قرار گرفته است؛ در این راستا کتابخانه علامه امینی به فضایی برای فعالیت بانوان علاقه‌مند به حوزه کتاب تبدیل شد و هر کدام از این بانوان فضایی برای کار و تبادل نظر دارند.
مشاور شهردار اصفهان در امور بانوان و مسئول دفتر تخصصی بانوان شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: برنامه‌هایی برای ایجاد فضاهای اشتراکی در حوزه‌هایی همچون صنایع دستی در حال پیگیری است که امیدواریم تا پایان سال یا در هفته زن یا دهه فجر به افتتاح آن‌ها برسیم.
آقایی با اشاره به آینده و توسعه فضاهای اشتراکی و خدمات بیشتر برای بانوان خاطرنشان می‌کند: برنامه‌های دیگری برای توسعه فضاهای کار اشتراکی و خدمات دیگر در حال بررسی و پیگیری است تا بانوان بتوانند در حوزه‌های مختلفی نظیر کسب‌وکار، صنایع دستی و دیگر زمینه‌ها فعالیت و رشد کنند، زیرا این فضاها نه‌تنها بستری برای کار و کسب‌وکار فراهم می‌کند، بلکه محلی برای تعامل، تبادل تجربیات و توانمندسازی بیشتر بانوان است.
وی اضافه می‌کند: هدف این است که در آینده نزدیک، این فضاهای جدید عملیاتی و فرصت‌های بیشتری برای حضور و مشارکت بانوان در جامعه فراهم شود تا آن‌ها نقش پررنگ‌تری در توسعه فردی، خانوادگی و اجتماعی ایفا کنند.
در بسیاری از فضاهای عمومی شهرهای ایران بانوان به‌دلایل اجتماعی و فرهنگی با موانع متعددی مواجه هستند که دسترسی آن‌ها به این فضاها را محدود می‌کند و اغلب طراحی این فضاها به‌گونه‌ای است که مردمحور تلقی می‌شود، بنابراین برای دستیابی به عدالت اجتماعی نیاز است که طراحی شهری به نیازهای بانوان توجه ویژه کند و امنیت، دسترسی و امکانات مناسب برای آن‌ها فراهم شود؛ این موضوع نه‌تنها برای برابری جنسیتی بلکه برای تقویت جامعه مدنی و رشد و شکوفایی عمومی جامعه نیز حائز اهمیت است.
تجربیات موفق بعضی کشورها نظیر کره جنوبی نشان می‌دهد که ایجاد فضاهای شهری حساس به جنسیت و توجه به نیازهای بانوان می‌تواند به ارتقای حضور و مشارکت آن‌ها در جامعه کمک کند؛ در ایران نیز پروژه‌هایی به بهبود فضای شهری برای بانوان کمک کرده است، اما همچنان نیاز به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های بیشتری در جهت ارتقای حضور بانوان در محیط‌های شهری احساس می‌شود.
