بهره‌وری در شهرداری‌ها یکی از عوامل کلیدی در بهبود کیفیت خدمات عمومی و ارتقای سطح زندگی شهروندان است، با توجه به افزایش جمعیت شهری و نیازهای متنوع ساکنان، شهرداری‌ها باید به گونه‌ای عمل کنند که منابع مالی، انسانی و طبیعی را به بهترین نحو مدیریت کند.
در دنیای امروز با پیشرفت فناوری و تغییرات سریع اجتماعی، شهرداری‌ها باید به‌دنبال راهکارهای نوآورانه برای افزایش بهره‌وری از جمله استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی، سیستم‌های مدیریت هوشمند شهری و مشارکت فعال شهروندان در فرایند تصمیم‌گیری باشند؛ آموزش و توانمندسازی کارکنان شهرداری نیز نقش مهمی در ارتقای بهره‌وری ایفا می‌کند.
افزایش بهره‌وری در شهرداری‌ها نه‌تنها به بهبود عملکرد سازمانی کمک می‌کند، بلکه موجب توسعه پایدار شهری و ایجاد محیطی مناسب برای زندگی بهتر شهروندان خواهد شد.
بهره‌وری استفاده مؤثر از هر یک از عوامل تولید از طریق تلاش نظام‌یافته برای بهبود مستمر نظام است؛ هدف بهره‌وری استفاده مؤثر از عوامل است و برای امکان ارتقای بهره‌وری، شیوه‌ها و روش‌های متفاوتی نیز وجود دارد؛ اگر منابع یک سازمان به‌طور کارآمدتری مورد استفاده قرار گیرد، تعداد هدف‌هایی که تحقق می‌پذیرد، بیشتر خواهد بود؛ البته باید گفت در هر برنامه‌ریزی مشخص کردن اولویت‌ها و تعیین اهمیت و نقش هر عامل در حصول هدف، یعنی بهره‌گیری مطلوب از منابع محدود، باید مدنظر قرار گیرد.
بهره‌وری، ترکیبی از کارایی و اثربخشی است و به عبارت دیگر، عملکرد سازمان در صورتی بهره‌ور خواهد بود که کارا و اثر بخش باشد و هر کدام به‌تنهایی نشان‌دهنده افزایش بهره‌وری نیست. بنابراین در مقوله بهره‌وری کاری که انجام می‌شود باید درست و مفید باشد و این کار به بهترین نحو انجام پذیرد و در راستای اهداف باشد.
این اقدام شامل کارایی و اثربخشی است؛ منظور از کارایی درست انجام دادن کار بوده و اثربخشی بدان معنا است که به سراغ کار درست برویم و شاخص‌هایی که بر اساس فعالیت‌های اجرایی تغییر می‌کند، رصد شود.
فعالیت‌های پراکنده‌ای درباره بهره‌وری در حوزه‌های مختلف شهرداری انجام شده است و در دوره ششم مدیریت شهری، طرحی با عنوان «الزام استقرار تعرفه بهره‌وری» توسط اعضای شورای اسلامی شهر به تصویب رسید که تکالیفی را برای شهرداری اصفهان از جمله، موضوع یکپارچگی و تعریف جامع شاخص‌های بهره‌وری، ساختار نظام‌مند، تهیه نظام بهره‌وری و اجرای کامل چرخه بهره‌وری مشخص کرد.
برای اثربخشی بهره‌وری باید شاخص‌هایی که بر اساس فعالیت‌های اجرایی تغییر می‌کند، رصد شود و در این راستا باید به شناسایی مشکل‌ها پرداخت که شاخص‌ها را به نتیجه می‌رساند.
شورای بهره‌وری در اولویت شهرداری اصفهان نیست
مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان در این‌باره اظهار می‌کند: بر اساس مصوبه دوره ششم از شورای اسلامی شهر اصفهان، عضو ناظر در شورای عالی بهره‌وری شهرداری شدم، اما باید بگویم بهره‌وری در حد شعار باقی مانده است.
وی می‌افزاید: بر اساس مصوبه قرار بود شش ماه یک‌بار توضیحاتی بدهند که چه اقدام و اتفاقاتی در خصوص بهره‌وری شده است.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه یکی از مصداق‌های عینی بهره‌وری در ساختار مالی که بودجه تجلی آن بوده، این است که نسبت بودجه جاری به بودجه عمرانی کاهش پیدا کند و در حوزه عمرانی نیز پرکاری ما نسبت به قبل وجود داشته است، ادامه می‌دهد: وقتی به ردیف بودجه و ساختار مالی می‌رویم، واگرایی سیستمی را می‌بینیم که اذعان می‌کنند، وجود ندارد.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه موضوع هوشمندسازی در بسیاری از بخش‌ها باقی مانده و عملیاتی نشده است که می‌توانیم درباره آن از مردم بپرسیم، تصریح می‌کند: مدیریت تقاضا در بخش‌های مختلف شهرداری منفعلانه صورت می‌گیرد و پرداخت‌ها بر اساس کارسنجی و عملکرد کارایی نیست.
وی با اشاره به اینکه در تشویق‌های مرتبط با کار محدودیت داریم و در تنبیه نیز به‌صورت کامل ملاحظه وجود دارد، می‌گوید: این ساختار، سکوت و حمایت ما در رابطه با یک ردیف ویژه و بی‌ملاحظگی درباره اتفاقات خاص، پاسخگویی اخروی دارد، زیرا پول دو میلیون انسان است، بنابراین موظف هستیم به اندازه یک پونز هم که شده است، بهره‌وری داشته باشیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: شورای بهره‌وری در اولویت شهرداری نیست و هر کسی مسیر خود را پیش می‌رود، با وجود آنکه در تلفیق رأی دادیم و اصلاحات انجام شده است.
نباتی‌نژاد ادامه می‌دهد: وظیفه داریم این موارد را به مردم بگوییم، زیرا تصور می‌شود که ما هم با این موضوع همراه هستیم؛ البته همه آنچه گفته شد، نافی تلاش‌های مجاهدانه، جدی و پشتکار همکاران ما نیست.
تلاش شهرداری اصفهان برای تبدیل شدن به سازمان بهره‌ور
سعید ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان در این‌باره می‌گوید: موضوع تشکیل شورای عالی بهره‌وری طرحی بود که توسط مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان تقدیم شورا شد و بر اساس آن شهرداری ملزم شد که در رابطه با چرخه نظام بهره‌وری در مجموعه شهرداری اقدام کند.
وی با بیان اینکه یک‌سری وظایف و تکالیفی برای شهرداری پیش‌بینی شده است، از جمله اینکه شورای عالی بهره‌وری تشکیل شود، می‌افزاید: اعضای این شورا غیر از من، شامل شهردار، مدیرکل نوسازی و تحول، دو نفر از اعضای شورای شهر و حوزه معاونت مالی و اقتصادی است و این شورا باید در رابطه با بهره‌وری در مجموعه شهرداری فعالیت‌هایی انجام دهد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با بیان اینکه طبق الگوی برنامه ۲، ۱۲ و ۵۲، باید دو تا شش ماه جلسات شورا تشکیل و ۱۲ جلسه کمیته بهره‌وری و ۵۲ هفته جلسات کارگروه برگزار شود، تصریح می‌کند: در حال حاضر هر هفته «سه‌شنبه‌های بهره‌ور» برگزار می‌شود و فرایندی که برای بهره‌وری تعریف شده هفت مرحله‌ای است، درواقع هفت مرحله داریم که نظام بهره‌وری را در مجموعه شهرداری اصفهان استقرار دهیم.
ابراهیمی با اشاره به هفت گام می‌گوید: نخستین گام مباحث آموزش و فرهنگ‌سازی است، هر نظامی که بخواهد در مدیریت شهری اجرا شود، در گام اول نیاز است تعداد افرادی که قرار است با نظام کار کنند یا ذی‌نفع هستند، افزایش پیدا کند و تیم راهبری پروژه و کارکنان باید آموزش ببینند؛ در حال حاضر یک مشاوره تخصصی بهره‌وری داریم که جزو بهترین‌ها در کشور است و هدایت علمی را بر عهده دارد.
وی با بیان اینکه گام دوم شناسایی و تشکیل بانک شاخص‌های بهره‌وری است، ادامه می‌دهد: جلسات مستمری با معاونت‌ها و سازمان‌ها برگزار می‌شود تا شاخص‌های بهره‌وری را با کمک خود آن‌ها شناسایی کنیم و بانکی از شاخص‌ها تشکیل دهیم، مشاوری نیز کنار ما حضور دارد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با بیان اینکه در گام سوم اولویت‌بندی و انتخاب شاخص‌های مورد نظر انجام می‌شود، می‌افزاید: شناسنامه شاخص‌های انتخاب شده که شامل تعریف شاخص، نحوه سنجش، دوره سنجش، چه مقاطعی باید سنجش شود؛ آیا افزایش آن به نفع سیستم است یا کاهش و اینکه جهت شاخص بهره‌وری به چه صورت است، می‌شود، این کار را با کمک حوزه‌ها انجام دادیم.
ابراهیمی با بیان اینکه گام چهارم پایش شاخص‌ها است، خاطرنشان می‌کند: وضعیت اقلام اطلاعاتی شاخص‌ها باید مشخص و اقلام اطلاعاتی یعنی نظام آمار و اطلاعات کمک کند تا شاخص‌هایی که تعریف شده اندازه‌گیری شود و عدد بهره‌وری مشخص شود که تا این لحظه چهار گام آغاز و انجام شده است و در فاز پایش قرار داریم.
وی با بیان اینکه گام پنجم تحلیل شاخص‌ها است، تاکید می‌کند: این شاخص‌ها باید با استانداردها تطبیق داده شود، هدف‌گذاری‌ها مشخص و بررسی شود که آیا به هدف‌های مورد نظر رسیده‌ایم یا خیر؛ پس از آن باید متناسب با آنکه عقب هستیم یا فاصله داریم و نقاط ضعف و قدرت، اقدامات بهبودی را اجرا کنیم؛ این اقدامات در قالب پروژه‌ها و اقدامات بهبودی است و در نهایت گام آخر نظام ارزشیابی و انگیزشی بهره‌وری است که باید افرادی که در این نظام کار می‌کنند ارزیابی شوند و انگیزش کارکنان را برای ارتقای بهره‌وری تأمین کنیم.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با اشاره به مجموعه اقداماتی که تاکنون انجام شده است، تصریح می‌کند: شهرداری اصفهان با رئیس نظام سازمان بهره‌وری ایران تفاهم‌نامه‌ای بهره‌وری منعقد کرد، شهرداری اصفهان در چهارمین دوره آئین تندیس ملی بهره‌وری شرکت کرد، کمیته راهبری و کارگروه‌ها تشکیل شده و هنوز شش ماه تکمیل نشده است که تشکیل جلسه شورای عالی بهره‌وری انجام شود.
ابراهیمی با بیان اینکه در هفت ماهه گذشته ۹۰ جلسه تخصصی با معاونت‌ها، مناطق و سازمان‌ها، هفت جلسه آموزش در حوزه‌های مختلف برگزار شد، ادامه می‌دهد: بیش از ۳۰۰ شاخص بهره‌وری شناسایی و توسط خبرگان اولویت‌بندی شده است و در سامانه نظرسنجی و ارزشیابی نظر حوزه‌ها گرفته شد، سه جلسه اتاق فکر با هدف شناسایی مصادیق نداشتن بهره‌وری برگزار شد که تا این لحظه ۴۱ مورد همراه با راهکارهای پیشنهادی احصا شده است.
وی با بیان اینکه طبق برنامه باید شناسنامه شاخص‌ها برای سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ تکمیل و تدوین کنیم تا به سند شاخص‌های بهره‌وری شهرداری اصفهان که مورد توافق تمام بخش‌ها باشد برسیم و همه به آن پایبند باشند، می‌گوید: پس از آن به رفع مشکلات و بهبود بهره‌وری پرداخته شود، البته شهرداری اصفهان حدود سه سال است که در حوزه بهره‌وری در سطح تکالیفی که وجود داشته اقدامات خوبی انجام داده است، اما سال جاری به‌طور ویژه پس از ابلاغ طرح شورا بر این موضوع کار شده است؛ هرچند به این معنا نیست که شهرداری یک سازمان بهره‌ور شده است.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تاکید می‌کند: بهره‌وری مفهوم مستمر و دائمی است و باید هرروز بهتر از دیروز عمل شود، از این‌رو به آن چرخه بهره‌وری می‌گوئیم.
شهرداری‌ها با توجه به مسئولیت‌های متعدد و تنوع خدماتی که بر عهده دارند، باید خدمات خود را به‌صورت بهره‌ور ارائه دهند، اما از آنجایی که در موضوع بهره‌وری، ورودی‌های متفاوتی وجود دارد، فرایند را در شهرسازی‌ها کمی دشوار کرده است. بنابراین شهرها و شهرداری‌ها باید موضوعات مربوط به بهره‌وری را به‌صورت جدی مورد توجه قرار دهند.
