شهر زیرزمینی روستای «کُرد علیا» در نزدیک شهر تیران و کرون از توابع استان اصفهان همچون گنجینه‌ای پنهان، نمونه‌ای از حیات دوره اشکانی را به نمایش گذاشته است.
برای سفر به این شهر زیرزمینی حتی در تابستان هم باید لباس گرم همراه داشته باشید زیرا هوا در این شهر تاریک بی‌آسمان، سرد است.
شنیده بودیم که این شهر رازگون از نظر ساختار معماری تاق‌ها و اتاق‌های دایره‌ای شکلش، شباهت زیادی به «کاتا کومب»رُم (catacombs of romec) دارد. کاتاکومب گورستان‌های قدیمی زیرزمینی در ایتالیاست که در عمق ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر ساخته شده است.
اما در شهر زیر زمینی «کرد علیا»” با قدمت هزار ساله، شیوه معماری دوره های هخامنشی، اشکانی و ساسانی دیده می‌شود که با ۲۰ هزار مترمربع وسعت ۸۰ ورودی زمین دارد، ورودی‌هایی که آرایش دایره‌ای شکل دارند.
وقتی وارد شهر زیرزمینی کرد علیا می‌شوی، دالان‌های هلالی شکل و تاریکش، همراه با سردی هوا و بوی نمناک خاکش، حالت را دگرگون می‌کند.
ورودی‌ها با نوع معماری لانه موشی نامنظمش، دلهره‌آور است زیرا از هر ورودی که قدم به درون شهر بگذاری، نمی‌دانی مسیر اصلی کدام است.
به گفته راهنما و مسوول این مجموعه، در طول حرکت خود در مسیرهای شهر باید مراقب باشی، چون در سمت راست و در طول مسیر ۸۰ حلقه چاه آب وجود دارد.
به گفته علی صفری راهنما و رییس شورای روستای کرد علیا، قرار گرفتن همه این چاه‌ها در سمت راست ورودی‌ها و در طول مسیر برای جلوگیری از خطر سقوط عابران بوده است.
این شهر زیرزمینی که در سه طبقه که با اختلاف سطح ساخته شده، تاقهای هلالی و ساختار منحصر به فرد دایره‌ای شکل دارد و دارای تونل‌ها، اتاق‌ها، قنات و چاه‌هایی با دیوارهایی از جنس ساروج به عمق ۱۸ تا ۲۰ متر است.
در ورودی‌های این شهر تاریخی زیرزمینی، سنگ‌های خشک بدون ملات کار شده و ۸۰ حلقه چاه مستطیل شکل آن، نشان می‌دهد که نوع معماریش هخامنشی است که از آگاهی و دانایی معمار آن حکایت دارد.
ستون‌های مثلثی شکل طول مسیر نیز اثبات می‌کند که این شهر زیر زمینی، بصورت علمی و مهندسی بنا شده است.
صفری پیش از این و بر اساس نشانه‌های کشف شده در فاز یک شهر زیرزمینی گفته بود که این مکان با قدمت اشکانی، هخامنشی و با کاربری نظامی، یک پناهگاه امن در زمان ناامنی و وقوع جنگ بوده است.
اما محسن مظاهری رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تیران و کرون، با اشاره به نظر باستان شناسان می‌گوید: تاقهای هلالی شکل اطراف چاه‌ها نشان از آیین میترایسم و مراسم مذهبی دارد و اگر در بررسی‌ها این موضوع تایید شود، به این نتیجه قطعی می رسیم که در مسیر سمت راست این تاقهای هلالی شکل اطراف۸۰ حلقه چاه در حقیقت ۸۰ معبد و پرستشگاه با معماری هخامنشی قرار دارد و می‌توان گفت که شهر زیرزمینی کرد علیا، تنها نقش کمینگاه را نداشته بلکه پرستشگاه هم بوده است.
وی اظهار داشت: از ۲۰ هزار مترمربع وسعت شهر زیرزمینی تاکنون ۲ هزار مترمربع آن ساماندهی شده است و در تلاشیم تا ۲ هزار مترمربع دیگر نیز به آن اضافه کنیم.
مظاهری با اعلام اینکه پرونده ثبت ملی شهر زیرزمینی کرد علیا در دسنتور کار قرار گرفته است، گفت: ساماندهی کرد علیا نیاز به اعتبار دارد و مالکیت آن با اداره کل اوقاف است و امیدواریم این اداره بعنوان متولی در این مجموعه تاریخی سرمایه‌گذاری کند که با اجرایی شدن این موضوع، ما تنها ناظر این مجموعه خواهیم بود.
آنچه نیاز است بدانیم این است که روستای «کردعلیا» در دوره اشکانیان «گُورد» به معنی «مردان قوی هیکل و شجاع» نام داشته اما در اواخر حکومت ساسانی تغییر نام پیدا کرده و نامش به ” کُرد” تبدیل شده است.
در کنار فضای تاریک و دهشتناک دالان‌های تاریک و سرد شهر، هرچه جلوتر می رویم در طول مسیر «چراغ‌های پی‌سوز» با مدل‌های متفاوت را روی دیوارهای هلالی شکل اتاقک‌ها رویت می کنیم.
این نوع چراغ‌ها هم روایتگر زندگی در دوره بعد از اشکانیان است و سرانجام در انتهای مسیر با یک درب چوبی قدیمی به روستای «کرد علیا» راه پیدا می‌کند.
بیننده هنگام خروج از شهر زیرزمینی که مظهر حیات دوره اشکانی است، از ابتکار و خلاقیت گذشتگان برای دستیابی به روشنایی در تاریکنای تونل‌ها، شگفت زده می‌شود.
شهر زیرزمینی کردعلیا در عمق ۱۸ متری زمین و در جوار روستایی به همین نام در شهرستان تیران و کرون استان اصفهان قرار دارد.
این شهر زیر زمینی در سال ۱۳۹۵ شناسایی و گفته شد که کاربری نظامی داشته و کمینگاه نظامی برای روزهای ناامنی و جنگ بوده است اما وجود هلال‌های گنبدی شکل اطراف چاه‌ها و یافته‌های جدید از پرستشگاه بودن و رواج آیین مهرپرستی در این شهر زیر زمینی روایت می‌کند.
شهرستان تیران و کرون در ۴۵ کیلومتری غرب اصفهان قرار دارد.
