دبیر ادبی چهارمین جشنوارۀ شعر کودک ایران گفت: من هنوزهم تا زمانی که شعرم را به تأیید بچه‌ها نرسانم آن را چاپ نمی‌کنم؛ یعنی اول شعر را می‌گویم و بعد سعی می‌کنم که آن را در جمع بچه‌ها مطرح کنم و از آنها نظر بگیرم، اگر احساس کردم که بچه‌ها از شعر خوششان می‌آید آن را چاپ می‌کنم.
این را «مصطفی رحماندوست» می‌گوید؛ شاعر، نویسنده و مترجم پیشکسوت کتاب‌های کودکان و نوجوانان که او را همه می‌شناسند. از صد دانه یاقوتش در کتاب فارسی دبستان تا گنجشک لالای برنامۀ رادیویی شب‌بخیر کوچولو و صدها شعر و داستانِ دیگرش که هر یک خاطره‌ای دل‌انگیز برای کودکان دیروز و امروز ایران است. او از آغازین روزهای برگزاری اولین جشنوارۀ ملی شعر کودک در شاهین‌شهر، هم‌پای این جشنواره بود و امسال در چهارمین دوره نیز یکی از ستون‌های اصلی جشنواره است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگو با مصطفی رحماندوست، دبیر ادبی چهارمین جشنوارۀ شعر کودک ایران در شاهین‌شهر است.
ویژگی یک شعر خوب برای بچه‌ها چیست؟
شعر خوب شعری است که اول ازهمه، شعر باشد، به این معنا که نظم نباشد یعنی خیال‌انگیزی، حس‌آمیزی و جاذبه‌های شاعرانه داشته باشد. دوم اینکه مخصوص مخاطب خردسال، کودک و یا نوجوان باشد و ویژگی‌های روان‌شناختی و فرهنگی و اطلاعات و واژه‌های پایۀ گروه سنی مخاطبش را رعایت کرده باشد.
شما بر اساس تجربه چطور به این پرسش نگاه می‌کنید که «بچه‌ها چه موضوعی را می‌پسندند؟»
برای پاسخ به این پرسش مثال می‌زنم؛ من و تعدادی از دوستان شاعر پیشکسوت، کتاب شعری به نام «هیچ هیچ هیچانه» نوشتیم که این هیچانه‌ها اصلاً معنی ندارد، یک خیال کم‌رنگی در این شعرها وجود دارد که ریتم و موسیقی و آهنگین بودنِ کلام است، یعنی واقعاً به دنبال معنی و موضوع نبودیم و اتفاقاً بچه‌های پیش‌دبستانی آن را خیلی دوست داشتند و بارها تجدید چاپ شد. ازاین‌رو معتقدم که ما نباید به دنبال این باشیم که بچه‌ها چه چیزی را دوست دارند و آن را جستجو و پیدا کنیم، ضمن اینکه اگر بخواهیم براساس اعتقادات و برنامه‌های خودمان فکر کنیم و بنویسیم ممکن است بچه‌ها با ما کنار نیایند و حرف‌های ما را گوش ندهند.
آیا بازخورد کودکان در مورد اشعارتان تأثیر یا نقشی روی شعرهای شما داشته است؟
من هنوزهم تا زمانی که شعرم را به تأیید بچه‌ها نرسانم آن را چاپ نمی‌کنم؛ یعنی اول شعر را می‌گویم و بعد سعی می‌کنم که آن را در جمع بچه‌ها مطرح کنم و از آنها نظر بگیرم، و اگر احساس کردم که بچه‌ها از شعر خوششان می‌آید آن را چاپ می‌کنم. این کار را اغلب دوستان شاعرِ من هم انجام می‌دهند، چون ما باید فاصلۀ بین سن خودمان و کودکی را با این تجربه‌ها پُر کنیم.
نقش جشنواره‌های شعر کودک در ترویج فرهنگ و ادبیات کودکانه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
متأسفانه مطالعه در کشور ما بسیار کم و تیراژ کتاب پایین آمده است که دلایل متعددی دارد و یکی از مهم‌ترینِ آنها مسائل اقتصادی است. رسانه‌های ارتباط جمعیِ مدرن نیز باعث شده که خانواده‌ها درمورد گرایش فرزندان خود به این موضوع، مراقبت نداشته باشند و یا نتوانند. برای مقابله با این دو مسئله، راه این است که به خانواده‌ها تذکر دهیم که کودک، مهم است، کتابِ کودک، شعرِ کودک، بازی با کودک مهم است. حداقل فایدۀ جشنواره‌هایی مانند جشنواره ملی شعر کودک، دادن تذکر به خانواده‌ها و به آموزش و پرورش است.
برگزاری این جشنواره‌ها بر روی فعالیت شاعران این حوزه چه تأثیری دارد؟
جشنواره‌های موضوعی مانند جشنوارۀ ملی شعر کودک که به مسائل شهروندی توجه دارد به هنرمندان و سُرایندگان و نویسندگان تذکر داده و یادآوری می‌کند که این موضوعات هم اهمیت دارند و به این مسائل هم بپردازند.
اقدام مدیریت شهری شاهین‌شهر در توجه و تمرکز بر کودکان و برگزاری جشنوارۀ ملی شعر کودک تا چه اندازه اهمیت دارد؟
در دنیا رسم است که بعضی شهرها به بعضی از موضوعات ویژه شناخته شده‌اند و در آن راه، کار مفید انجام می‌دهند. جشنوارۀ ملی شعر کودک نیز رویدادی شایسته برای معرفی شاهین‌شهر در عرصۀ ملی و بین‌المللی با نام شعر است. با آغاز دهۀ نود، این جشنواره به مدت سه سال در شاهین‌شهر برگزار شد اما متأسفانه با تغییر مدیریت شهری ادامه پیدا نکرد؛ درحالی که شاهین‌شهر می‌تواند پایگاه شعر کودک باشد و شالودۀ فرهنگی این شهر به شکلی است که می‌تواند در زمینۀ شعر کودک موفق عمل کند.
شاهین‌شهر تنها شهر ایران است که پارک شاعرانِ کودک دارد و نهال‌هایی که در دوره‌های قبلِ این جشنواره توسط شاعران شعر کودک در این بوستان کاشته شدند اکنون درختان تناوری هستند. جشنواره شعر کودک در شاهین‌شهر نیز می‌توانست درخت تنومندی شود اگر بستر طبیعی برای رشد را پیدا می‌کرد. من خوشحالم که رویکرد مدیریت جدید در این شهر، تداوم دوبارۀ جشنواره ملی شعر کودک است و آرزوی من این است که شاهین‌شهر مرکز شعر کودک در ایران باشد.
برای داشتن شهری که دوستدار کودک است مهم‌ترین اصل چیست؟
من به مدیریت پایدار فکر می‌کنم؛ مشکل اصلی ما این است که بعضی مسئولان می‌آیند و طرح‌های خیلی قشنگی هم می‌دهند اما بعد از مدتی می‌روند و مدیر دیگری می‌آید که یا اصلاً به این طرح‌ها اعتقادی ندارد و یا روی آن مطالعه نکرده است. مشکل اصلی ما ناپایداری مدیریت‌ها است.
در چهارمین جشنواره ملی شعر کودک در شاهین‌شهر، کودکان و نوجوانان در کمیتۀ اجرایی و داوری‌ها نقش پر رنگی خواهند داشت. چقدر مهم است که یک جشنواره برای بچه‌ها، با حضور و نظر بچه‌ها و با اجرای آنها برگزار شود؟
ما این رویکرد را امسال در چهارمین دورۀ جشنوارۀ ملی شعر کودک در شاهین‌شهر شروع کرده‌ایم و باید صبر کرد تا نتایج را دید و سپس در این‌باره نظر داد. ما این موضوع را نه به‌صورت بازی و فرمالیته بلکه کاملاً جدی و واقعی در جشنواره دنبال خواهیم کرد تا بچه‌ها در ادارۀ امور این دوره از جشنواره و در داوری‌ها دخالت داشته باشند.
از دیدگاه شما شعر فارسی در اعتلاء هویت فرهنگ ایرانی چه نقشی دارد و در این میان، جایگاه شعر کودک کجاست؟
شعر در تاریخ ادبیات کشورِ ما دارای پیشینه‌ای بسیار بیشتر از داستان است و اگر راه خود را پیدا کند و حالت بازاری نداشته باشد و سُرایندۀ آن نیز اهل فکر و فرهنگ باشد مسلماً می‌تواند در اعتلاء فرهنگ ایرانی نقش مهم و موثری داشته باشد. در این میان، شعر کودک بدون تردید پلی به سوی ادبیات کلاسیک و درواقع ادبیات گذشتۀ ما است؛ اما باید اشاره کرد که باید از زبان کودکانِ امروز برای انتقال و القای شعر کلاسیک به این گروه سنی استفاده کرد. آنها باید در ابتدا با ریتم، وزن، قافیه و خیال‌پردازی آشنا شوند و بعد از آن بتوانند به شعر بزرگسال و قدیمیِ ما که جزئی از هویت فرهنگ ایرانی است راه پیدا کنند. شعر کودک، شعر قصه‌گو است و اگر قصه نگویند نمی‌توانند به حیات فرهنگیِ خود ادامه دهند.
