سالمندان یکی از گروه‌های کم‌توان اجتماعی هستند که در چارچوب مفهوم «شهر یا فضاهای همه‌شمول» می‌توان نیازهای ایشان را برطرف و حضور و مشارکت آنان را در فعالیت‌های اجتماعی به میدان طلبید.
مفهوم شهر همه‌شمول به‌عنوان رویکردی نو در ابعاد فضایی، اجتماعی و اقتصادی است که بر دسترسی، مشارکت و حقوق برابر همه آحاد جامعه شهری، تاکید دارد. این مفهوم به شدت با چارچوب حقوق و فعالیت‌های گروه‌های کم‌توان در جامعه همچون سالمندان، کودکان، معلولان گره خورده و در راستای تامین نیازهای آنان در ایجاد عدالت اجتماعی می‌کوشد.
سالمندان یکی از گروه‌های کم‌توان اجتماعی هستند که در چارچوب مفهوم «شهر یا فضاهای همه‌شمول» می‌توان نیازهای ایشان را برطرف و حضور و مشارکت آنان را در فعالیت‌های اجتماعی به میدان طلبید. به‌عنوان مثال، تاکید بر ایجاد فضاهای اجتماعی شهری که علاوه بر رعایت استانداردهای فیزیکی و طراحی، فعالیت‌های مشخصی را نیز برای رفاه حال سالمندان و حضور آنان در جامعه فراهم نماید، از جمله اقداماتی است که بسیاری از نهادهای مسئول و تصمیم‌ساز در شهر در آن دخیل هستند.
توجه به رویکردهای بین‌نسلی در این میان بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا هرچه سالمندان و فعالیت‌های آنان در همکاری با سایر نسل‌ها و گروه‌های سنی و جنسی در شهر و جامعه تعریف شود، علاوه بر افزایش اعتماد به نفس آنان جهت حضور در فضاهای جمعی و نفی احساس طردشدگی، بر تعاملات اجتماعی و رفتاری سایر گروه‌های سنی مشارکت‌کننده نیز اثرگذار خواهد بود. تعریف فضاهایی که صرفاً به حضور سالمندان بسنده می‌کند، محیطی ایزوله و منفک را خلق می‌کند که نه تنها عاری از سرزندگی و پویایی اجتماعی است که حتی در ایجاد حس تعلق و پیوستن با جامعه برای سالمند، ایجاد خلا و تعارض می‌کند.
از این رو تعریف فضاهای بین‌نسلی ذیل مفهوم فضاهای همه‌شمول، علاوه بر آنچه در بالا اشاره شده در انتقال تجربه در بین نسل‌ها و خلق فرصت‌های جدید و تضارب آرا و اندیشه نیز موثر خواهد بود. آنچه در این میان حائز اهمیت است، توجه به بعد اجتماعی فعالیت‌های سالمندان، توانمندسازی ایشان و ایجاد نشاط اجتماعی در آنان است که این مهم با پیشنهاد راهکارهای کالبدی و عملکردی متنوعی که می‌تواند در دستور کار نهادهای مسئول و مدیریت شهری، همچنین مدیریت بخش خصوصی مراکز ویژه سالمندان قرار گیرد، امکان وارد شدن به فاز عملیاتی را دارد. به‌عنوان مثال طبق آنچه در تجربه سایر کشورها وجود داشته و به‌عنوان تجارب موفق نیز عمل شده است، استفاده از فضاهای متروکه شهری به‌عنوان یک گره اجتماعی و قرارگاه فضایی با کارکرد بازی و تفریح مشترک کودکان و سالمندان، از جمله راهبردهایی بوده که علاوه بر احیا و بازآفرینی فضای مورد نظر و تزریق سرزندگی و پویایی به آن، زمینه حضور گروه‌های کم‌توان اجتماعی را نیز از سوی مسئولان مدیریت شهری، فراهم آورده است، همچنین تعریف مراکزی در سطح محلات که بتواند به‌صورت داوطلبانه و با حضور سالمندان فعال هر محله اداره شده و برای انتقال تجربیات سالمندی به سایر سالمندان یا انتقال تجربه در حوزه‌های کارآفرینی و … به سایر گروه‌های سنی جوان‌تر، زمینه مشارکت فعالانه و حضور پررنگ آن‌ها را در فعالیت‌های اجتماعی فراهم آورد، نمونه موفق دیگری از این دست به شمار می‌رود؛ آنچه که در قالب تعریف عملکرد و سازوکار، به خوبی می‌تواند نقش کلیدی خود را در حضور و فعال‌سازی سالمندان، با کمک خود ایشان ایفا نماید.
در مجموع، توجه به رویکردهای بین‌نسلی در ترغیب حضور و مشارکت فعالانه و داوطلبانه سالمندان در فضاهای اجتماعی نقش به‌سزایی دارد که این مهم، خود به‌عنوان یکی از راهکارهای اساسی در تحقق شهر همه‌شمول، قابل توجه بوده و باید در حوزه‌های برنامه‌ریزی شهری به ویژه از سوی مسئولان و تصمیم‌سازان شهر، مورد توجه و اهتمام قرار گیرد.
مینا کشانی همدانی (دکترای شهرسازی و پژوهشگر جهاددانشگاهی واحد اصفهان)
