بازار یکی از محورهای گردشگری و اقتصاد شهری اصفهان محسوب می‌شود که با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند؛ در ماه‌های اخیر هیئت امنای بازار برای رفع این مشکلات تشکیل شد؛ رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار ایمنا به تشریح دستاوردهای این اقدام پرداخته است.
بازار بزرگ اصفهان که حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد و ساخت آن به دوران صفوی بازمی‌گردد، امکان رقابتی سالم برای هنرمندان، صنعتگران و صاحبان مشاغل مختلف را فراهم کرده و موجب پیشرفت و شکوفایی مردم و شهر شده است.
بازار این شهر علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی، محلی برای پیوند تبادلات فرهنگی و اجتماعی است و نقش مهمی در تغییر و تحولات سیاسی کشور دارد؛ آنچه سبب دور ماندن بازار اصفهان از هویت و اصالت دیرینه‌اش شده، نابخردی‌ها و نبود مدیریت‌هایی است که حال و روز آن را در دو دهه اخیر هر طور خواسته رقم زده است؛ تغییر مدیریت‌های پی‌درپی که هریک با اعمال سلیقه و راهبردی متفاوت به بازار تاخته‌اند و هیئت امناهایی که ابتدای دهه‌های ۸۰ و ۹۰ تشکیل شده، اما مدتی بعد به فراموشی سپرده می‌شود.
از این‌رو مسئله بازار در دوره ششم یکی از دغدغه‌های مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان بود، به‌طوری که در این مرکز، مطالعاتی پیرامون مسئله‌یابی و دسته‌بندی مسائل مربوط به بازار از جمله ایمنی، بافت، کالبد و حوزه‌های مرتبط با خدمات شهری به‌عنوان یکی از بزرگترین محله‌های اصفهان انجام شد، سپس با مطالعه الگوهای بهینه از جمله هیئت امنای بازار بزرگ زنجان و ارومیه و با پیگیری‌ها، دستور آماده‌سازی فرایندی برای تشکیل هیئت امنای بازار اصفهان از سوی استانداری به فرمانداری داده شد و شورای اسلامی شهر و اتاق اصناف به‌عنوان نماینده مردم توانستند فضا را به سمتی پایدار حرکت دهند تا تجربیات ناموفق دو دهه قبل اتفاق نیفتد.
گام بلندی به همت مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان برداشته شد و رسالتی در بازار بزرگ اصفهان به‌منظور هماهنگی و ارتباط پویای بازاریان و مسئولان و حفاظت از این مجموعه تاریخی به سرانجام رسید. پس از تأسیس هیئت امنا اعتمادی دوسویه از سوی بازاریان نسبت به هیئت امنا و از سمت حاکمیت و دستگاه‌های اجرایی نسبت به آن شکل گرفت.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان به‌منظور آگاهی شهروندان از دغدغه‌ها، دستاوردها و سختی‌های شکل‌گیری هیئت امنای بازار است.
مشکلات و سختی‌های شکل‌گیری هیئت امنای بازارچه بوده است؟
نباتی‌نژاد: هر کار نو و خلاقانه‌ای که شکل می‌گیرد، ابتدا ممکن است مورد تمسخر قرار گیرد، در مرحله دوم ممکن است بنا به دلایلی برای انجام آن مقاومت شود، چراکه عده‌ای احساس می‌کنند منافعی که دارند، به خطر می‌افتد و در مرحله سوم وقتی اتفاق افتاد، می‌گویند بدیهی است و از قبل نیز وجود داشته است.
در حال حاضر ما در مرحله سوم هستیم و در رابطه با بخش‌هایی مخالفان شکل‌گیری هیئت امنای بازار معتقدند «اتفاقاتی که هم‌اکنون در بازار می‌افتد، آنچنان ارتباطی به هیئت امنا ندارد و تلاش بخش‌های دیگر بوده است.» اما به نظر من در اینکه همه بخش‌ها بدانند سهیم هستند و کاری را انجام می‌دهند، هیچ مشکلی وجود ندارد.
بخش قابل توجه نظم‌بخشی به بازار به اراده نهاد مدنی تحت عنوان «هیئت امنای بازار» بازمی‌گردد
دستگاه قضائی، نیروی انتظامی و خدمات شهری شهرداری به اعتبار خواسته هیئت امنای بازار ورود می‌کند و اگر این خواسته نبود، مداخله بازاریان به‌تنهایی با هزینه‌های بیشتر انجام می‌شد، مشروعیت نداشت و ممکن بود بخش‌هایی از بازار آن را به‌عنوان نوعی سرکوب تلقی کند. بخش قابل توجه نظم‌بخشی به بازار که دستگاه‌ها اعمال می‌کنند، به اراده نهاد مدنی تحت عنوان هیئت امنای بازار بازمی‌گردد.
برای تشکیل هیئت امنا مباحث مختلفی وجود داشت که برای بیان بخشی از آن دلیلی نمی‌بینم، البته بخش‌هایی نیز برای تشکیل هیئت امنا بسیار علاقه‌مند بودند. رئیس شورای اسلامی شهر حامی و دغدغه‌مند برای این موضوع بود و تعدادی از اعضای شورای ششم اصفهان نیز مشوق من بودند که همین تشویق‌ها انرژی می‌داد، چراکه وظیفه ما پیگیری چنین موضوعی نبود، بلکه با توجه به علاقه، عشق و فعالیت داوطلبانه آن را پیگیری کردم.
این جایگاه به من قدرت نفوذ و پیگیری می‌داد که این کار را پیش ببرم؛ جلساتی در استانداری، فرمانداری، اتاق اصناف، حتی بین بازاریان و توجیه‌کردن آن‌ها برای خوب یا بد بودن این کار یا اتفاقاتی که در آینده رخ خواهد داد، برگزار کردیم و این‌ها موضوعاتی بود که در این مسیر وجود داشت؛ هم‌اکنون که به گذشته نگاه می‌کنیم، از پیمودن این مسیر احساس شور، شعف و خرسندی داریم.
دستاورد اصلی هیئت امنای بازار اصفهان چه بود؟
نباتی‌نژاد: دستاورد اصلی این بوده است که شما به‌عنوان یک خبرنگار، رفع مشکلات بازار را احساس کرده‌اید. مطلبی را در فضای رسانه‌ای ندیدم که در این باره منفی نوشته شود، زیرا وقتی در فضای رسانه‌ای از چیزی اصلاً منفی ننوشته‌اند یا کم مطالب منفی نوشته‌اند، باید بدانیم که کارمان خیلی خوب بوده است.
تمام بخش‌ها بر این نظر بودند که نهادسازی و تقویت بعد مدنی موضوع از حیث ذی‌نفعان اتفاق افتاده که این مسئله بسیار مهمی است و ما پس از نظم‌بخشی به بازار گام‌های دیگری را در راستای رونق بازار، احیای بازار، آشتی بازار با هویت اصلی خود و حفظ هویت آن برداشته‌ایم.
دستگاه‌ها و ذی‌نفعان مختلف نیز باید به این مسئله بپردازند، البته هم‌اکنون بخشی از ذی‌نفعان فعالان اقتصادی مستقر در بازار حضور دارند؛ معتقدم بازار به‌عنوان یک محور تاریخی باید به‌طور جدی محل رفت‌وآمد گردشگران شود.
به‌تازگی بازدیدی را از محله جلفا داشتیم و من روایت مختصری را در صفحه رسانه‌های اجتماعی خود گذاشتم. شورای خلیفه‌گری ابتکار بسیار خوبی تحت عنوان تعریف بسته‌ای با نام تور جلفاگردی رقم زده است و شهروند اصفهانی که سال‌ها در این شهر زندگی می‌کند، به‌عنوان یک مقصد اصفهان‌گردی می‌تواند از این تور استفاده کند.
زمانی که به آنجا رفتیم و قدم می‌زدیم، تک‌تک اعضای شورای اسلامی شهر بر این اتفاق‌نظر بودند که این تورها چرا به‌صورت مستمر در محور تاریخی بازار با آن میزان المان وجود ندارد؟ چراکه در محله جلفا، شورای خلیفه‌گری به عنوان یک نهاد مردمی این اتفاق را رقم زده است.
معتقدم هیئت امنای بازار هم می‌تواند از آن الگوگیری و برای خود این سازوکار را تعریف کند و این چنین اتفاقاتی را به‌طور مستمر برای رونق اقتصادی و برندینگ آن رقم بزند.
بخش دیگری از ذی‌نفعانی که پهنه مشترکی به نام شاهپور دارند، به ما پیشنهاد و درخواست راه‌اندازی هیئت امنا را دادند و این از دستاوردها و توفیقات هیئت امنای بازار اصفهان است که فعالان اقتصادی علاقه‌مند به رقم زدن چنین اتفاقی هستند.
بازار اصلاحات ساختاری هم داشته است؟
نباتی‌نژاد: موضوعی که به‌طور تدریجی در شهرداری صورت می‌گیرد، اصلاحات ساختاری است؛ در حال حاضر «مدیر ناحیه بازار» داریم، اما پیش از این چنین سمتی نداشتیم که در این راستا ابلاغی که برای مدیر پروژه میدان امام علی (ع) شد، محدوده فعالیت آن از این میدان به محدوده بازار تسری یافت و در حال حاضر مسئول پروژه امام علی (ع) مسئول ناحیه بازار نیز هست، بنابراین کل بازار در حال حاضر متولی و مدیر دارد.
به نظر می‌رسد ساختار شهرداری نیز باید این چنین نسبتی را داشته باشند.
ایجاد فرهنگسرای بازار که پیش‌تر به آن اشاره کردید، چه ضرورتی دارد؟
نباتی‌نژاد: فرهنگسرای بازار کارهای مختصری انجام می‌دهد، اما خیلی نوپاست و هنوز کارها را عمیق پیش نبرده است؛ به‌عنوان مثال مشکل تجهیزاتی و منابع انسانی دارد و به علت نوپا بودن باید روی مأموریت‌ها و برنامه‌ها اجماع‌سازی کند.
ضرورت ایجاد فرهنگسرا در این است که اگر بازار را با حدود ۸۰۰۰ واحد صنفی بدانیم که در هر کدام از آن‌ها به‌طور مثال حداقل ۵ نفر مستقر هستند، حداقل یک روز محله با ۳۰ هزار نفر ساکن داریم و این در حالی است که بسیاری از محله‌های ما محله شب و تعلقات ما خیلی وقت‌ها کمتر است.
به‌طور مثال در هر جای این شهر که ساکن هستید، تعلق خاصی به آن دارید، اما با توجه به اینکه دوباره صبح به محل کارتان بازمی‌گردید، پس تعلق بیشتری به محل کار دارید؛ حالا بازار کاملاً رها بوده است یعنی فرهنگسرا نداشته و مخاطبان اینجا از هر قشری شامل پیر، جوان، دختر و پسر نیاز به آموزش، توانمندسازی، پشتیبانی رفاهی و تفریحی و خدماتی دارند.
درباره پژوهش در بازار یا بازارشناسی باید دوره گذاشته شود
بسیاری از بازاریان در طول عمر خود به مراکز تفریحی قدم نگذاشتند و برای آن‌ها دوره آموزشی فروش بیشتر، حرفه‌ای شدن در کسب‌وکار، اخلاق در کسب‌وکار یا توسعه فردی گذاشته نشده است، بنابراین در این فرهنگسرا باید به آن بپردازیم.
درباره پژوهش در بازار یا بازارشناسی نیز باید دوره گذاشته شود، چراکه آن‌ها معرفتی نسبت به محل استقرار خود ندارند که بازار چه سابقه‌ای دارد و چه روایت‌هایی درون آن بوده است، بنابراین مقرر شده است که فرهنگسرای بازار به این مسائل بپردازد، اما اینکه چقدر به آن پرداخته شود محل نقد و قضاوت خواهد شد.
مدیران فرهنگی شهر تا چه اندازه مشتاق ایجاد این فرهنگسرا هستند؟
نباتی‌نژاد: مدیریت حوزه فرهنگی شهرداری در حال حاضر آن را در اولویت ۵۰ یا ۱۰۰ می‌داند؛ سازمان فرهنگی در حال حاضر رویدادمحور و برگزارکننده رویدادها در عرصه شهری است، یعنی بسیاری از مراکز فرهنگی شهر فرسوده، در دست مرمت یا به‌گونه‌ای است که جامعه سازمان فرهنگی را از مراکز، مخاطبان و ارتباط چهره به چهره به این سمت آورده است که در آن مقداری تدبر و تعمق است.
اینکه می‌گویم کاری در اولویت نیست، علت آن میزان وقت‌گذاری مدیران، میزان تخصیص اعتبارات، توجه و ادبیاتی است که آن‌ها در رسانه‌ها استفاده می‌کنند. رسانه‌ها آنچه مدیران فرهنگی شهرداری طی این سه سال گفته‌اند را باید تحلیل محتوا کنند که کدام موضوعات را بیشتر تکرار کردند، چه چیزی برای آن‌ها اهمیت بالا و چه چیزی برای آن‌ها اهمیت پایینی داشته است.
بازار اهمیت زیادی دارد، نمی‌گویم به سایر مسائل اهمیت داده نشود، اما هنوز اولویت بازار را متوجه نشده‌ایم، در حالی که به نظر من بازار قلب شهر است و اگر برای آن اتفاقی بیفتد، شهر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
در حال حاضر وضعیت ایمنی بازار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نباتی‌نژاد: مسائل بازار را در پژوهشی که در مرکز پژوهش‌ها انجام داده‌ایم به دسته‌های مختلف شامل ۵۰ موضوع درحوزه‌های مختلف ایمنی، امنیت، نظافت، تردد، بافت‌های تاریخی و مسائل فرهنگی و اجتماعی دسته‌بندی کرده‌ایم.
در حوزه ایمنی نیز قدم‌های خوبی برداشته‌ایم و پژوهش‌های جدی انجام دادیم که این پژوهش‌ها سرآمد جهانی شده است. پژوهشی که دو سال گذشته درباره ارزیابی ریسک حریق در بازار تاریخی اصفهان انجام شد، در جهان نسبت به رقبای خود در این موضوع سرآمد شد، رتبه کسب کرد و مورد تقدیر قرار گرفت و این پژوهش‌ها مبنای مداخله عمرانی و اجتماعی سازمان ایمنی ما قرار گرفته است.
زیرساخت شیرهای هیدرانت در بازار اصفهان موجود است
متولی و مدیر بافت تاریخی، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان شد. ساختارهایی به مرور زمان شکل گرفت و اتفاق ماندگار، اجرای عملیاتی است که در حال حاضر افتاده و تا حدودی زمان‌بر است؛ زیرساخت شیرهای هیدرانت در بازار اصفهان موجود است، به‌جز حدود دو سایت آن تقریباً تکمیل است و ما به لحاظ ایمنی قدم‌های خوبی برداشته‌ایم.
