درختان کهنسال دیار نصف‌جهان نماد پایداری و استمرار حیات در اکوسیستم‌های طبیعی، همچنین گنجینه‌های زنده طبیعت هستند که علاوه بر نقش بی‌بدیل در حفظ تعادل زیست‌محیطی، از ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و معنوی نیز برخوردارند، بنابراین حفاظت از آن‌ها گامی مؤثر برای صیانت از میراث طبیعی است.
اصفهان دیار نصف‌جهان با تاریخ پرشکوه خود همواره یکی از نمادهای تمدن و فرهنگ ایرانی بوده است؛ این جهان‌شهر نه‌تنها در معماری و هنر، بلکه در حوزه طبیعت نیز گوهری درخشان در دل ایران‌زمین به شمار می‌آید.
از میان همه زیبایی‌های طبیعی اصفهان، درختان کهنسال آن جایگاه ویژه‌ای دارند؛ این درختان نه‌تنها یادگاری از گذشته‌های دور، بلکه سرمایه‌ای ارزشمند برای نسل‌های آینده‌اند.
درختان کهنسال اصفهان قرن‌ها است که در کنار زاینده‌رود، در باغ‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌های قدیمی این شهر ایستاده‌اند و چنارهای بلند قامت، سپیدارهای سر به‌فلک کشیده، سروهای باشکوه و بیدهای مجنون کنار رودخانه، همگی بخشی از هویت اصفهان را شکل داده‌اند.
این درختان نه‌تنها زیبایی بصری ایجاد می‌کنند، بلکه تاریخ زنده شهر هستند؛ برخی از آن‌ها قدمتی چندصد ساله دارند و شاهد فراز و نشیب‌های تاریخ از روزهای شکوه صفویان تا دوران معاصر بوده‌اند.
درختان کهنسال تنها یک عنصر زینتی در شهر نیستند، بلکه نقش‌های مهمی در اکوسیستم شهری ایفا می‌کنند؛ آن‌ها با سایه گسترده خود، دمای محیط را کاهش می‌دهند و از شدت گرمای تابستان‌های اصفهان می‌کاهند؛ برگ‌های پهن و پرشمار این درختان، آلاینده‌ها را جذب کرده و هوای شهر را پاک‌تر می‌کنند.
این درختان خانه پرندگان، حشرات و دیگر موجودات زنده هستند، بنابراین نقش مهمی در حفظ چرخه‌های زیستی دارند که وجود آن‌ها به خیابان‌ها و باغ‌های اصفهان جلوه‌ای شاعرانه بخشیده و فضای دلپذیری برای شهروندان فراهم می‌کند.
طی سال‌های اخیر، درختان کهنسال اصفهان با تهدیدهای متعددی روبه‌رو شده‌اند که بقای آن‌ها را در معرض خطر قرار داده است، چراکه خشک‌شدن زاینده‌رود و کاهش منابع آبی، حیات این درختان را تهدید می‌کند، همچنین افزایش آلاینده‌های صنعتی و شهری، سلامت این میراث‌های سبز را به خطر انداخته است.
تأمین آب پایدار برای درختان، یکی از اولویت‌های اصلی در حفظ آن‌ها است، همچنین برخورد قاطع با تخریب‌کنندگان فضاهای سبز، مانع از نابودی این میراث ارزشمند می‌شود؛ علاوه بر این آشنا کردن مردم با ارزش درختان کهنسال، به مشارکت بیشتر آن‌ها در حفاظت از این منابع طبیعی منجر می‌شود.
ضرورت اجرای قوانین سختگیرانه برای حفظ درختان شهر اصفهان
احمد شریعتی، عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اهمیت نگهداری و حفاظت از درختان کهنسال و فضای سبز این شهر و با اشاره به مناطق مختلف اصفهان به‌ویژه مناطق ۹، ۲ و ۱۳ شهرداری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: در این مناطق به‌ویژه در مجموعه ناژوان، انهار تاریخی همچون مادی نیاصرم و دیگر مادی‌ها وجود دارند که سال‌های طولانی مسیرهای آبیاری طبیعی شهر بوده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: کنار این انهار، درختان کهنسالی رشد کرده‌اند که از گذشته تاکنون زیبایی و طراوت خاصی به شهر بخشیده‌اند.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر اهمیت حفظ و تغذیه این درختان تصریح می‌کند: ریشه این درختان به منابع آبی وابسته است، اما برای حفظ سلامت آن‌ها نیاز به مراقبت‌های خاص به‌ویژه در زمینه آبیاری وجود دارد؛ از سوی دیگر به دلیل خشکی هوا و افزایش آلودگی، بسیاری از این درختان در معرض آسیب و نابودی قرار گرفته‌اند.
شریعتی با اشاره به راهکارهای کمیسیون ماده ۷ سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان می‌گوید: ما در این کمیسیون به‌طور مستمر بر نگهداری صحیح درختان در مناطق مختلف شهر تأکید داریم.
وی اضافه می‌کند: روش‌های نوین همچون تزریق مواد مغذی به داخل بافت درختان و استفاده از کودهای ریشه‌ای در دستور کار قرار دارد، همچنین شیوه‌های بیولوژیکی جدید در حوزه گیاه‌پزشکی در حال پیگیری است تا بتوانیم از این سرمایه‌های زیست‌محیطی محافظت کنیم.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان ضمن ابراز نگرانی از قطع خودسرانه درختان توسط برخی شهروندان خاطرنشان می‌کند: در بعضی مناطق همچون ۹ و ۲ مواردی از قطع درختان گزارش شده است، در حالی که شهروندان باید بدانند که این درختان نقش مهمی در حفظ محیط زیست و تعدیل دمای هوای اصفهان دارند.
شریعتی می‌گوید: تفاوت دمایی چهار تا پنج درجه‌ای میان مناطق مختلف شهر، به‌ویژه بین غرب و شرق نشان‌دهنده اثرگذاری این درختان بر شرایط اقلیمی است.
وی با تاکید بر لزوم اعمال قوانین سختگیرانه در زمینه حفاظت از درختان ادامه می‌دهد: در صورت شناسایی افراد متخلف، اقدامات قانونی لازم انجام خواهد شد؛ حتی در مواردی که درختی آسیب دیده باشد، باید گزارش آن به شهرداری منطقه اعلام شود تا کارشناسان مربوطه در سازمان پارک‌ها وضعیت درخت را بررسی کنند.
گردشگران داخلی و خارجی می‌توانند درختی را در شهر اصفهان به نام خود غرس کنند و از طریق فضای مجازی روند رشد آن را دنبال کنند
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: تصمیم‌گیری درباره ایمن‌سازی، درمان یا قطع درخت نباید خودسرانه و باید بر اساس اصول علمی باشد.
شریعتی ضمن قدردانی از همکاری و هوشیاری شهروندان در گزارش تخلفات مربوط به قطع درختان می‌گوید: مردم فهیم اصفهان در صورت مشاهده چنین مواردی، آن را از طریق سامانه ۱۳۷ یا مستقیماً به شهرداری مناطق اطلاع می‌دهند و با پیگیری‌های انجام‌شده، بسیاری از این تخلفات به‌سرعت متوقف شده است.
وی با اشاره به چالش‌های خشکسالی و اهمیت استفاده از روش‌های نوین برای حفظ فضای سبز اضافه می‌کند: در شرایط کم‌آبی، از فناوری‌های جدید برای بازچرخانی آب و استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز بهره می‌بریم و این اقدامات کمک می‌کند تا با وجود محدودیت‌های آبی، بتوانیم پوشش گیاهی شهر را حفظ کنیم.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: یکی از ایده‌های موفق در بعضی کشورها، شناسنامه‌دار کردن درختان است که این اقدام نه‌تنها به مدیریت بهتر فضای سبز کمک می‌کند، بلکه می‌تواند در جذب گردشگران نیز مؤثر باشد.
شریعتی می‌گوید: گردشگران داخلی و خارجی می‌توانند درختی را در شهر اصفهان به نام خود غرس کنند و از طریق فضای مجازی روند رشد آن را دنبال کنند؛ این روش، دلبستگی بیشتری به طبیعت ایجاد کرده و انگیزه سفرهای بعدی را افزایش می‌دهد.
وی می‌افزاید: با اجرای این طرح، می‌توان اطلاعات دقیقی از تعداد درختان، وضعیت سلامت آن‌ها، زمان آبیاری، عملیات سمپاشی و سایر اقدامات حفاظتی در اختیار داشت؛ همان‌طور که هر انسان نیاز به شناسنامه سلامت دارد، درختان نیز به‌عنوان موجودات زنده باید چنین سیستمی داشته باشند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
استفاده از روش‌های نوین برای حفظ درختان کهنسال اصفهان
مجتبی حق‌شناس، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: در پی افزایش دما، بحران بی‌آبی و آلودگی هوا، وضعیت درختان شهر اصفهان مطلوب نیست و کمبود منابع آبی، گرمای شدید و اختلال در فتوسنتز، روند تغذیه درختان را مختل کرده است.
وی ادامه می‌دهد: این عوامل در مجموع موجب آسیب‌پذیری بیشتر این میراث کهن شده‌اند و برای مقابله با این بحران، شهرداری اصفهان مجموعه‌ای از اقدامات را در دستور کار قرار داده است.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: با هدف تأمین آب مورد نیاز درختان، طرح آب‌رسانی اضطراری حتی از طریق تانکرها در حال اجرا است، همچنین سیستم‌های هوشمند آبیاری برای بهینه‌سازی مصرف آب و افزایش کارایی تغذیه درختان به‌کار گرفته شده است.
حق‌شناس گفت: برای نخستین‌بار در اصفهان، روش‌های نوین درمانی همچون آندوتراپی (تزریق سرم‌های تحت فشار به درختان) و کوموتراپی (شیمی‌درمانی درختان با مواد مغذی و ضد آفات) اجرا شده است.
وی اضافه می‌کند: در مرحله نخست این روش درمان که شهریور سال جاری انجام شد، تزریق محلول‌های تقویتی شامل اسیدهای آمینه، مواد غذایی ضروری و سموم کنترل‌کننده آفات به تنه درختان ضعیف صورت گرفت؛ این روش که ابتدا به‌صورت آزمایشی در باغ غدیر اجرا شده بود، پس از نتایج مثبت، در سطح شهر گسترش یافت.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: مرحله دوم آندوتراپی بوده که هم‌اکنون در حال اجرا است و درختانی که به شدت آسیب‌دیده و ضعیف هستند، تحت روش کوموتراپی قرار خواهند گرفت.
حق‌شناس می‌گوید: این فرایند که معادل شیمی‌درمانی در انسان است، به دلیل حساسیت بالا، در اواخر بهمن و اسفند، یعنی پیش از آغاز رشد مجدد درختان، انجام می‌شود تا از ریزش برگ‌ها جلوگیری شود.
وی ادامه می‌دهد: برای تقویت درختان، عملیات کوددهی از طریق دریل هول (تزریق مواد مغذی به خاک از طریق سوراخ‌های ایجادشده در اطراف درخت)، استفاده از دستگاه بیولیفت برای تزریق مستقیم کود به ریشه و کوددهی شیمیایی و دائمی به چمن‌ها در حال انجام است و این برنامه‌ها برای حفظ شادابی درختان و جلوگیری از پوسیدگی آن‌ها در دست اجرا هستند.
شهرداری اصفهان طرح جدید شناسنامه‌دار کردن فضای سبز شهر را با استفاده از کیوآرکد اجرا کرده است
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: برخی درختان سطح شهر به‌دلیل ساختار سنگین تاج و خطر سقوط، در معرض آسیب‌های جانی و مالی قرار دارند و برای جلوگیری از این خطرات، هرس پلارد (قطع شاخه‌های اضافی برای سبک‌سازی تاج) به‌ویژه روی درختان توت و نارون که بیشترین احتمال سقوط را دارند، به‌صورت علمی و استاندارد در حال اجرا است.
حق‌شناس می‌گوید: شهرداری اصفهان درصدد خرید دستگاه توموگرافی درختان است که همچون روش‌های تصویربرداری پزشکی، امکان اسکن تنه درختان و تشخیص پوسیدگی‌های داخلی را فراهم می‌کند.
وی اضافه می‌کند: پیش‌تر، برخی درختان شهر به‌صورت محدود و توسط پیمانکاران اسکن شده بودند، اما هم‌اکنون این دستگاه به‌طور رسمی برای سازمان پارک‌ها و فضای سبز خریداری خواهد شد تا از سال آینده، بررسی وضعیت درختان کهنسال به‌طور مداوم و گسترده انجام شود.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: درختان کهنسال به‌عنوان میراث اصلی شهر اصفهان نیازمند ثبت و شناسنامه‌دار شدن هستند تا حفاظت و نگهداری از آن‌ها به‌صورت علمی و اصولی انجام شود.
حق‌شناس می‌گوید: در گذشته این فرایند از طریق پلاک‌کوبی‌های فلزی انجام می‌شد و درختان دارای شناسنامه‌های فیزیکی بودند؛ با این حال به مرور زمان، این پلاک‌ها به‌دلایل مختلفی از جمله سرقت، فرسودگی یا رشد قطری درختان از بین رفتند و این طرح عملاً کارایی خود را از دست داد.
وی می‌افزاید: شهرداری اصفهان از سال گذشته اقدام به اجرای طرح جدید شناسنامه‌دار کردن فضای سبز شهر با استفاده از کیوآرکد کرده است که این روش نوین چندین مزیت مهم دارد؛ نخست اینکه شهروندان می‌توانند با اسکن کیوآرکد اطلاعات کاملی درباره درخت موردنظر از جمله نام درخت، ویژگی‌های زیستی آن، خزان‌پذیر یا همیشه‌سبز بودن و شرایط محیطی مناسب برای رشد آن را دریافت کنند.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: این اطلاعات در سیستم نرم‌افزاری شهرداری ثبت می‌شود، به‌گونه‌ای که در صورت بروز هرگونه مشکل برای درخت، همچون نیاز به سمپاشی یا رسیدگی‌های دیگر، به‌سرعت شناسایی و اقدامات لازم انجام خواهد شد؛ این سیستم مانیتورینگ به شکل برجسته‌ای به حفظ و نگهداری این میراث طبیعی کمک کرده و برنامه‌ریزی‌های لازم را برای مدیریت فضای سبز شهر تسهیل می‌کند.
حق‌شناس یادآور می‌شود: با اجرای این طرح، شهر اصفهان گام مهمی برای حفظ درختان کهنسال و بهبود مدیریت فضای سبز شهری برداشته است و تلاش می‌کند با استفاده از فناوری‌های نوین، از این سرمایه‌های ارزشمند به‌طور بهینه محافظت کند.
درختان کهنسال نه تنها میراث طبیعی ما هستند، بلکه به‌عنوان ارکان مهم زیست‌محیطی و فرهنگی، نقشی حیاتی در تداوم زندگی روی زمین ایفا می‌کنند، حفظ و نگهداری از این درختان باید در اولویت قرار گیرد تا نسل‌های آینده نیز از مزایای آن‌ها بهره‌مند شوند.
درختان کهنسال اصفهان نماد پیوند انسان و طبیعت، و حافظان تاریخ این شهر هستند و حفاظت از این درختان، نه‌تنها وظیفه‌ای ملی، بلکه تعهدی انسانی و اخلاقی در قبال نسل‌های آینده است.
امروز ما در برابر آزمونی قرار داریم که نتیجه آن بر سرنوشت اصفهان و آینده فرزندانمان تأثیر خواهد گذاشت؛ آیا می‌توانیم این سرمایه‌های ارزشمند را حفظ کنیم یا شاهد زوال تدریجی آن‌ها خواهیم بود؟ پاسخ این پرسش، در تصمیم‌ها و اقدامات امروز ما نهفته است.
