زباله‌گردی از معضلات نوظهور جامعه ما است که عمری کمتر از سه یا چهار سال دارد؛ پدیده‌ای که به شهرهای بزرگ یا به مناطق کم‌برخوردار محدود نیست، حتی در برخی شهرها زباله‌گردی شغل محسوب می‌شود و افرادی به استخدام یک پیمانکار درمی‌آیند، اما به‌راستی عامل پیدایش این پدیده در جامعه ما چیست؟
هر روز در کوچه و خیابان با منظره‌ای مواجه می‌شویم که هم برای جامعه دردآور است، هم احساسات شهرنشینان را آزرده می‌کند و هم دشمنان وقتی می‌خواهند علیه نظام تبلیغات کنند، با انتشار تصاویر و عکس‌های آن، جامعه ایرانی را فقیر و نیازمند به‌تصویر می‌کشند؛ این منظره‌های رنج‌آور، خم شدن افراد برای پاره کردن کیسه‌های زباله یا آویزان شدن تعدادی زباله‌گرد از مخازنی است که برای جمع‌آوری زباله‌ها در خیابان‌های برخی شهرها تعبیه شده است.
توجه نکردن شهرنشینان به زمان بیرون قراردادن زباله‌ها از منزل، موجب شده است در جامعه شغلی ایجاد شود که بدون توجه به سن و توانایی کافی، به‌آسانی می‌توان در تیم جمع‌آوری زباله قرار گرفت و سرگروهی که به‌طور معمول تعداد قابل توجهی از این افراد را زیر نظر دارد، بچه‌ها را وادار به آویزان شدن از ظرف‌های زباله شهری برای جمع‌آوری پلاستیک‌هایی می‌کند که شهروندان می‌توانستند در خانه خود آن را در بسته مجزا جمع‌آوری و در ساعت مقرر به مخازن منتقل کنند.
پدیده زباله‌گردی یا جداسازی پسماند خشک قابل بازیافت از کیسه‌های زباله و مخازن در سطح شهر، کاری غیرقانونی است و با متخلفان بر اساس ماده ۱۶ قانون مدیریت پسماند برخورد می‌شود، زیرا علاوه بر معضلاتی که زباله‌گردی برای سلامت شهروندان و مدیریت شهری ایجاد می‌کند، از هم پاشیدن کیسه‌های زباله کنار خیابان یا کوچه و رفت‌وآمد این افراد با گونی‌های زباله مشکلاتی را برای محیط زیست و سیمای شهری ایجاد می‌کند.
به‌نظر می‌رسد که برای رفع این مشکل باید سبک زندگی خود را تغییر دهیم و زحمت تفکیک زباله قابل بازیافت را از خانه را بپذیریم و اگر شهروندان این کار ساده را انجام دهند، علاوه‌بر رعایت بهداشت و زیبایی چهره شهر، کمتر شاهد صحنه‌های زباله‌گردی و سوءاستفاده از کودکان برای این شغل کاذب خواهیم بود.
پایان زباله‌گردی، همت سازمان‌ها و شهروندان را می‌طلبد
غلامرضا ساکتی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: مسئله زباله‌گردی یکی از پدیده‌های ناهنجار اجتماعی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر با ارزشمند شدن اقلام بازیافتی در سطح کشور، به‌عنوان یک تخلف شهری محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: ارزشمند شدن اقلام بازیافتی موجب شده است که گروه‌های مختلفی به‌منظور کسب درآمد مالی به زباله‌گردی روی آورند و شاهد هستیم که برخی افراد سودجو به‌صورت ساماندهی شده در قسمت‌های مختلف شهر با بهره‌مندی از کودکان‌کار، زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست و با یک دستمزد حداقلی آن‌ها را مجبور به انجام فرایند زباله‌گردی می‌کنند.
اگر سود و ثروتی در زباله‌ها نبود، زباله‌گردی پدید نمی‌آمد
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان با بیان اینکه اگر سود و ثروتی در زباله‌ها نبود، زباله‌گردی نیز پدید نمی‌آمد، تصریح می‌کند: گروه‌های ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه از جمله، کودکان کار و خردسال، اتباع کشورهای خارجی به‌ویژه کشور افغانستان، زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست و برخی معتادان متجاهر به‌صورت گسترده درگیر این کار شده‌اند؛ به همین دلیل معتقدیم با توجه به اینکه گروه‌های مختلفی درگیر زباله‌گردی هستند، این پدیده نابهنجار باید با همت، برنامه‌ریزی و مدیریت سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف به نتیجه برسد.
ساکتی ادامه می‌دهد: شهرداری باید بنا بر مقررات شهرداری متخلفان زباله‌گرد را در سطح شهر شناسایی و از فعالیت آن‌ها جلوگیری کند و به سازمان‌های متولی خود تحویل دهد، در حال حاضر این عملکرد در سطح شهرداری انجام می‌گیرد و احکام آن نیز از مراجع قضائی گرفته شده است و اگر در منطقه‌ای زباله‌گردی دیده شود، از فعالیت او جلوگیری خواهد شد.
وی بیان می‌کند: اگر قصد داریم افراد زباله‌گرد دیگر دست به این کار نزنند و دوباره به زباله‌گردی روی نیاورند، سازمان‌های متولی باید وظایف خود را به‌صورت کامل انجام دهند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان با بیان اینکه وظیفه شهرداری ممانعت از فعالیت این افراد است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر شاهد چرخه تکراری جمع‌آوری افراد زباله‌گرد هستیم، زیرا سازمان‌های دیگر وظایف خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند و این عمل هم که برای زباله‌گردها به‌ویژه سرگروه اصلی آن‌ها درآمد خوبی دارد، ادامه پیدا می‌کند.
شهروندان باید با تفکیک زباله‌های خود راه درآمدی زباله‌گردها را قطع کنند
ساکتی اضافه می‌کند: بعضی از زباله‌گردها به‌صورت گروهی فعالیت می‌کنند که پشت‌پرده این گروه‌ها اتباع بیگانه‌ای هستند که قشر آسیب‌دیده را به‌کارگیری و با حقوق اندک در سطح شهر رها می‌کنند.
وی با بیان اینکه اگر شهروندان تفکیک از مبدا را رعایت کنند، افراد زباله‌گرد دیگر به این کار روی نمی‌آورند، عنوان می‌کند: زباله‌گردها اگر ثروتی در زباله‌ها پیدا نکنند، بی‌انگیزه می‌شوند، بنابراین شهروندان باید با تفکیک زباله‌های خود راه درآمدی این افراد را قطع کنند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: در صورت همکاری و همراهی شهروندان با مدیریت شهری می‌توان به پدیده زباله‌گردی پایان داد، زیرا اصل و بنیاد تمام پروژه‌ها و برنامه‌های مدیریت شهری نیازمند مشارکت و همکاری شهروندان است.
ساکتی می‌گوید: اگر شهروندان به این باور می‌رسیدند که بازیافت وقتی می‌تواند سودی برای شهر داشته باشد که در مسیر قانونی خود قرار گیرد، با تفکیک از مبدا زباله‌های خود، به موقع بیرون گذاشتن زباله‌ها و تحویل آن به مأموران شهرداری، مانع رشد زباله‌گردهای سطح شهر می‌شدند.
وی بیان می‌کند: بخش عمده کار در رابطه با زباله‌گردها مربوط به اداره کل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری است که با همکاری سازمان مدیریت پسماند و سایر نهادها و مناطق پانزده‌گانه برای از بین‌بردن این منبع مالی و شغل زباله‌گردی تلاش می‌کنند.
ریشه‌های زباله‌گردی کجاست؟
نعمت‌الله اکبری، کارشناس اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان اظهار می‌کند: پدیده زباله‌گردی از مشکلات کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ از جمله اصفهان و تهران است.
وی با بیان اینکه زباله‌گردی ریشه در چند عامل دارد که یکی از آن‌ها مسئله بازیافت است، می‌افزاید: اگر زباله‌ها ثروت و مواد ارزشمندی نداشته باشد و بازیافت از مبدا به‌خوبی صورت گیرد، زباله‌گردی نیز کاهش پیدا می‌کند؛ امروزه در کشور ما بازیافت حاشیه سود خیلی خوبی برای کسانی که آن را جمع‌آوری می‌کنند یا آن‌ها را با سیستم‌های مختلف تبدیل به مواد باارزش می‌کنند، دارد به‌ویژه مواد قابل بازیافت همچون پلاستیک، مقوا، کاغذ و فلزات که بالاترین قیمت را نیز زباله‌های فلزی همچون قوطی نوشابه دارد.
کارشناس اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان تصریح می‌کند: برخی افرادکه از دهک‌های پایین جامعه هستند و شرایط کارگری ندارند یا درآمد آن برایشان مطلوب نیست، به پدیده زباله‌گردی و جمع‌آوری بازیافت روی می‌آورند.
اکبری اضافه می‌کند: یکی دیگر از دلایلی که شهروندان به زباله‌گردی روی می‌آورند، مسئله بیکاری و کمبود شغل با درآمد مناسب است، زیرا به یقین هیچ‌یک از مردم علاقه‌ای به زباله‌گردی ندارند.
وی ادامه می‌دهد: فقر در جامعه نیز موجب ترغیب افراد فقیر به زباله‌گردی می‌شود، زیرا کسانی که به این نوع فعالیت‌ها روی می‌آورند، از قشر ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه یا اتباع بیگانه هستند.
ابتدا باید پدیده بازیافت را خنثی‌سازی کنیم و آن را کاهش دهیم و سپس بازیافت از مبدا توسط خانواده‌ها انجام شود
کارشناس اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان بیان می‌کند: ما برای از بین بردن این شغل باید زباله‌ها را به‌خوبی تفکیک کنیم و سیستم و ابزار مناسب بازیافت را نیز در اختیار شهروندان قرار دهیم، همچنین خانواده‌های ما نیز باید آموزش‌های لازم را برای تفکیک بازیافت و زباله‌های قابل بازیافت ببینند.
اکبری با بیان اینکه در سیستم توزیع و بسته‌بندی کالا باید از دقت کافی برخوردار باشیم، می‌گوید: پدیده‌هایی همچون اسنپ‌فود و فروشگاه‌های آنلاین موجب افزایش بازیافت شده‌اند، زیرا یک جنس کوچک را در بسته‌بندی مقوایی بزرگ قرار می‌دهند و برای مشتری ارسال می‌کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: با گسترش شهرها و تحولاتی که در سطح شهر دیده می‌شود، میزان بازیافت خانواده‌ها افزایش یافته است، بنابراین ابتدا باید پدیده بازیافت را خنثی‌سازی کنیم و آن را کاهش دهیم و سپس بازیافت از مبدا توسط خانواده‌ها انجام شود، همچنین تولیدکنندگان باید در فروش کالاها و بسته‌بندی آن‌ها دقت کنند که بازیافت نیاز نباشد.
برای رفع پدیده زباله‌گردی، شهرنشینان باید سبک زندگی خود را تغییر دهند و زحمت تفکیک زباله پیش از بازیافت را از خانه بپذیرند که امیدواریم با فرهنگ‌سازی در جامعه و با هماهنگی دستگاه‌های مسئول و همراهی مردم و از بین بردن فقر و بیکاری، در آینده نزدیک شاهد حضور زباله‌گردها و از بین بردن کرامت انسانی با زباله‌گردی در کوچه و خیابان‌ها نباشیم.
