در پانزدهمین دوره از رقابت‌های جهانی عکاسی نجومی رصدخانه گرینویچ در سال ۲۰۲۳، منجم و عکاس نجومی از اصفهان در بخش «نوآوری و خلاقیت در تصویر» در رقابت جهانی رصدخانه گرینویچ انتخاب شد. عکس گرفته شده توسط این عکاس نجومی قرار است در موزه سلطنتی گرینویچ نصب و در کتاب عکاسان نجومی سال جهان به چاپ برسد.
خورشید، ستاره منظومه شمسی است و انسان و حیوان و گیاه هر روز از وجود آن در زندگی خود بهره می‌برند، با این حال ممکن است کمتر به آن بیندیشیم و توجه کنیم، اما کسانی هستند که با دید متفاوتی به پدیده‌های جهان می‌نگرند و با الهام از اعجاز هنر، آثار شگفت‌انگیزی را خلق می‌کنند. عکس برگزیده امسال توسط حسن حاتمی در رقابت‌های جهانی عکاسی نجومی نمونه‌ای از این آثار است که توسط منجم و عکاس اهل اصفهان به ثبت رسیده است. از این رو، خبرنگار ایسنا با حسن حاتمی، منجم و عکاسی که موفق به کسب این عنوان شده، گفت‌وگو کرده که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
ممکن است با یک بیوگرافی کوتاه از شما آغاز کنیم؟
حسن حاتمی، منجم و عکاس خورشید هستم و در زمینه مکانیک تحصیل کرده‌ام. از سال ۱۳۹۵ یعنی زمانی که ۲۲ ساله بودم، فعالیت در زمینه نجوم را از مرکز نجوم ادیب اصفهان آغاز کردم. یک سال از ورود من به این حیطه نگذشته بود که خورشید را انتخاب کردم و از سال ۱۳۹۶ در این زمینه فعال هستم.
آیا عکاسی از خورشید به عینک و دوربین خاصی نیاز دارد؟
بله، به‌طور کلی عکاسی از خورشید باید با فیلترهای مخصوص انجام شود، زیرا در غیر این‌صورت، چشم با آسیب شدید مواجه می‌شود. هر فیلتر، لایه‌های خاصی از خورشید را به ما نشان می‌دهد، یعنی با هر فیلتر ناحیه مختلفی قابل مشاهده است. عکس برگزیده‌ام با تلسکوپ زمینی گرفته نشده و با تلسکوپ فضایی به دست آمده است.
این دوره از رقابت‌های عکاسی نجومی رصدخانه گرینویچ، چندمین دوره از رقابت‌ها بود و چه کشورهایی در آن حضور داشتند؟
این دوره پانزدهمین دوره از این مسابقات بود که امسال ۴ هزار نفر از حدود ۶۷ کشور در ژانرهای مختلف عکاسی نجومی؛ عکاسی از ماه، عکاسی از سحابی‌ها، عکاسی از کهکشان، عکاسی از شفق‌های قطبی و ژانرهای دیگر شرکت کردند. این رقابت سالانه توسط رصدخانه سلطنتی گرینویچ برگزار می‌شود و به‌عنوان بزرگترین رقابت عکاسی نجومی جهان شناخته می‌شود. امسال، دومین مرتبه‌ای است که در این مسابقات برگزیده شدم؛ در سال ۲۰۲۱ جزء عکاسان نجومی سال انتخاب و عکسی که توسط من به ثبت رسیده بود در موزه سلطنتی گرینویچ به نمایش درآمد و در کتاب عکاسان نجومی سال نیز به چاپ رسید و امسال نیز این اتفاق تکرار خواهد شد.
عکس برگزیده شما مربوط به کدام بخش بود؟
من در بخش «نوآوری و خلاقیت در تصویر» به رقابت پرداختم و بر روی تصاویر تلسکوپ‌های فضایی و رصدخانه بزرگ کار کردم.
آیا این رویداد تماما به‌صورت مجازی برگزار شد؟
در واقع امکان برگزاری این مراسم به‌صورت حضوری ممکن نیست، زیرا ممکن است شرکت‌کنندگان در زمان و مکان خاصی مشغول عکاسی باشند. همه مراحل به جز بخش اعلام نتایج به‌صورت غیرحضوری برگزار می‌شود. برای مراسم جشن و اعلام نتایج به موزه سلطنتی گرینویچ دعوت شدم، اما شرایط حضور برای من مهیا نبود.
شرایط حضور و شرکت در این رقابت چیست؟
یکی از شرایط لازم برای شرکت در این رقابت، این است که بیشتر از یک سال از ثبت عکس ارسالی نگذشته باشد و عکس برای سری‌های قبلی مسابقه ارسال نشده باشد. چندین فرم باید پر شود و اطلاعات تصویر، هدف و داستان عکس، تکنیک و همه مواردی که نشان‌دهنده این است که عکس توسط چه کسی به ثبت رسیده. این موارد مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر همکاری صورت گرفته باشد، نام همه همکاران ذکر می‌شود.
شما تنها شرکت‌کننده ایرانی در این رقابت بودید یا ایرانی‌های دیگری نیز در این مسابقه به رقابت پرداخته بودند؟
شرکت‌کننده‌های دیگری نیز از ایران حضور داشتند، ولی دقیق اطلاع ندارم که چه کسانی بوده‌اند. با این وجود، یک عکس از عماد نعمت‌اللهی در بخش طبیعت و آسمان شب برگزیده شد.
چه معیارها و فاکتورهایی برای گزینش عکس‌ها وجود داشت؟
این مسابقه ترکیبی از علم و هنر است و باید به هر دو مورد توجه شود. به طور کلی، فاکتورهای متنوعی وجود دارد، زیرا این رقابت محدود به یک ژانر نیست و زمینه‌های مختلفی را شامل می‌شود؛ برای مثال، عکاسی از خورشید، عکاسی از کهکشان و عکاسی از سحابی‌ها همگی در دسته عکاسی نجومی قرار دارند، ولی دنیای هر کدام متفاوت از دیگری است.
عکس شما کدامیک از ویژگی‌ها را شامل می‌شد؟
در تصویر ثبت شده توسط من به نکات مختلفی توجه شده، اما به دلیل اینکه با داوران صحبت نکرده‌ام، نمی‌دانم که کدام ویژگی به نظر آن‌ها جالب بوده است. اما عکس من، تصویری از قرص خورشید است که از سطح تا جو خورشید، موقعیت پرتاب‌های جرم تاجی و فوران‌ها به خوبی نسبت به هم نمایش داده شده و آن را به‌صورت نقشه‌ای مسطح درآورده‌ام. عکس دارای بعد زمان است، یعنی فاصله زمانی رخدادها با دقت خوبی قابل تشخیص است. این تصویر مربوط به یک روز نیست و فعالیت سه روز خورشید به‌صورت تفکیک شده در یک قاب به تصویر کشیده شده است. این تصویر از دو رصدخانه فضایی متعلق به سازمان فضایی اروپا و آمریکا و در نورهای فرابنفش شدید یعنی نزدیک به پرتو ایکس و ترکیب آن با نور مرئی به دست آمده است. داده‌های خام تصویری سیاه است و باید اطلاعات آن‌ها استخراج و پردازش شود تا به شکل ملموس و مشخصی ارائه شود، حتی زمانیکه بر روی داده‌های رصدخانه SOHO مطالعه می‌کردم متوجه مشکلاتی در ابزار آن شدم که با پیگیری، اصلاح و رفع شد.
داوران این رقابت‌ها چه کسانی هستند؟
مجموعه‌ای از عکاسان نجومی و اساتید نجوم و اخترفیزیک بودند تا تصاویر را از بعد عکاسی و علمی مورد پردازش قرار دهند. البته لازم به ذکر است که در این مسابقه نفر اول و دوم وجود ندارد، بلکه تعدادی برگزیده در ژانرهای مختلف انتخاب می‌شوند که تعداد مشخصی ندارند و وابسته به کیفیت آثار، این تعداد متفاوت است، اما اگر بخواهیم یک میانگین عددی در نظر بگیریم، ۸ نفر در هر ژانر انتخاب می‌شوند. سپس از میان برگزیدگان، یک اثر به‌عنوان برنده اصلی انتخاب می‌شود و یک عنوان نامی و سطح بالاتری از جایزه مادی به او اعطا می‌شود.
پروسه این رقابت تقریبا چقدر زمان برد؟
این رقابت هنوز به اتمام نرسیده است و تاکنون حدود ۹ ماه از شروع آن می‌گذرد. تا قبل از شروع دوره بعدی این رقابت‌ها یعنی تا ۳ ماه دیگر که قرار است این عکس‌ها در موزه به نمایش درآیند، این پروسه ادامه دارد. حتی از نگاه مخاطبین نیز یکی از آثار برگزیده خواهد شد. به‌طور کلی حدود یک سال زمان می‌برد.
در نهایت، این آثار در کجا ثبت و ضبط خواهند شد؟
پس از به نمایش درآمدن در موزه، عکس‌ها آرشیو شده و موزه برای میزبانی از آثار سال بعد آماده می‌شود.
اگر شخصی قصد شرکت در این رقابت را داشته باشد، پیشنهاد شما به آن شخص چیست؟
سوال کلی است؛ باید بر یک‌سری مباحث تئوری شناخت پیدا کنند و به تجربه نیز نیاز دارند. صرفا تسلط بر عکاسی کافی نیست و باید با پدیده‌ها و کار با ابزار نیز آشنایی داشته باشند. البته ممکن است با یک آموزش کامل توسط فیلم‌های یوتیوب، عکس خوبی ثبت شود، اما این موضوع نشان‌دهنده این نیست که آن شخص یک عکاس نجومی است. از سوی دیگر، برای گسترش فعالیت عکاسی نجومی و بها دادن به تازه‌کاران، دو ژانر به این رقابت اضافه شده که به عکاسان نوجوان و نوظهور اختصاص داده شده و رقابت در این دو ژانر کمتر است.
