در دوره ششم مدیریت شهری اصفهان با در نظر گرفتن موقعیت هر یک از محله‌های مناطق پانزده‌گانه شهرداری و در راستای ایجاد توازن و تعادل در ارائه خدمات به محلات اقدامات مهمی انجام شده است؛ مشاور شهردار اصفهان در امور محلات شهر در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار ایمنا به تشریح این اقدامات پرداخته است.
شهر پدیده‌ای پویا است که طی قرن‌ها با رشد جمعیت گسترش پیدا کرده و کالبد آن تحت تأثیر مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و عوامل طبیعی دستخوش تغییرات فراوانی شده است؛ تحولات صورت گرفته طی دهه‌های گذشته در شهرسازی ایران موجب ایجاد تغییر و تحولاتی در مفهوم کارکردی محله‌های در قسمت‌های مختلف شهرها شده است.
در واقع یکی از عناصر و اجزای اصلی شهرها محله‌ها است که به‌مثابه سلول اصلی یک شهر سنتی در ایران، سکونتگاه قوم، نژاد، مذهب یا فرقه‌ای خاص به‌شمار می‌رود، از این‌رو جامعه شهری رنگ گرفته از نظام عشیره‌ای است که در روند شکل‌گیری خود، مجموعه‌هایی را ایجاد کرده و به مرور به محله معروف شده است.
محله در تمام شهرهای دنیا به‌واسطه ظرفیت‌های کالبدی، اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در حل مسائل شهر دارد و آغاز مشارکت از سطوح محله‌ای، چنانچه با سازوکار درستی انجام گیرد، منجر به گسترش فرهنگ مشارکت‌پذیری و مشارکت‌جویی می‌شود.
محله در گذشته دارای مفاهیم و ارزش‌های خاص سکونتی برای گروه‌های قومی نژادی، مذهبی و صنفی بوده که در یک ساختار کالبدی منسجم و پیوسته علاوه‌بر خدمات‌دهی به ساکنان موجب ایجاد حس هویت و تعلق در اهالی محله و همبستگی و انسجام در کل بافت محله بوده است.
امروزه محله‌محوری نظریه‌ای قوی با پشتوانه علمی و تحقیقاتی در علوم شهری است که در تمام راهکارهای مؤثر توسعه شهر به چشم می‌آید، توسعه شهر بر مبنای رویکرد محله‌محوری و مسجد محوری سازوکاری است که به‌منظور پر رنگ شدن نقش محله‌های و مشارکت هر چه بیشتر شهروندان در شهرهای ایرانی اسلامی مطرح می‌شود و با توجه به نهضت نوشهرسازی در بازآفرینی محله‌ها می‌توان به احیای ساختار و تقویت هویت کالبدی و فضایی محله و بازگرداندن ساکنان محله به آن کمک کرد، از این‌رو مفهوم محله در برنامه‌ریزی و طراحی شهری جایگاهی ویژه پیدا می‌کند که با القای هویت به آن می‌توان حس تعلق به مکان را در شهروندان تقویت کرد.
در دوره ششم مدیریت شهری با در نظر گرفتن موقعیت هر یک از محله‌های مناطق پانزده‌گانه شهرداری اصفهان در راستای ایجاد توازن و تعادل در ارائه خدمات به محله‌های، به‌ویژه محله‌های کم‌برخوردار اقدامات مهمی در دستور کار شهرداری این کلانشهر قرار گرفت و انجام شد.
طبق طرح محله‌محوری، علاوه بر بودجه سالانه مناطق پانزده‌گانه شهرداری اصفهان برای محله‌ها، محله‌های کم‌برخوردار هر منطقه، به‌صورت ویژه مورد توجه قرار می‌گیرند؛ البته اجرای پروژه‌های محله‌محور فقط حوزه فرهنگی یا سرانه‌های خدماتی را پوشش نمی‌دهد، بلکه موارد دیگری همچون زیباسازی، اجرای دیوارنگاره، بهسازی آسفالت معابر و بازگشایی گلوگاه‌های محلی را شامل می‌شود.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با سیداحمد نواب، مشاور شهردار اصفهان در امور محله‌های شهر به‌منظور آگاهی شهروندان از روند اجرای طرح محله‌محوری طی سه سال گذشته در سطح مناطق پانزده‌گانه شهرداری این کلانشهر است.
با توجه به اینکه مدیریت شهری در دوره ششم طرح محله‌محوری را در دستور کار خود قرار داد، چه برنامه ویژه‌ای برای ۲۲۰ محله شهر اصفهان در نظر گرفته شد؟
نواب: از ابتدای دوره ششم مدیریت شهری محله‌محور بودن مصوبه داشت و از شعارها و اهدافی بود که شورای ششم و شهردار اصفهان مصمم به اجرای آن بودند تا از طریق اجرای این طرح بتوانند نگاه ویژه‌ای به محله‌های این کلانشهر به‌ویژه محله‌های کم‌برخوردار داشته باشند.
در اصفهان ۲۲۰ محله وجود دارد که از این تعداد ۹۶ محله نیاز به رسیدگی داشت و باید اقداماتی در آن‌ها انجام می‌شد، چراکه از داشتن بعضی خدمات شهری برخوردار نبودند.
از تعداد ۹۶ محله، ۵۶ محله به نسبت سایر محله‌ها، کم‌برخوردارتر بودند و لازم بود این طرح هرچه سریع‌تر در آن‌ها اجرا شود؛ شهرداری اصفهان در این دوره و طی سه سال گذشته، با برنامه‌هایی که برای اجرای طرح محله‌محوری در سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته است، به محله‌های این کلانشهر رسیدگی کرد.
معیار انتخاب محله‌ها برای اجرای طرح محله‌محوری چه بود؟
نواب: انتخاب محله‌ها برای اجرای این طرح بر اساس اسناد بالادستی و مطالعات شهرسازی و معاونت برنامه‌ریزی نسبت به دسترسی افراد هر محله به خدمات شهری که شامل خدمات حمل‌ونقل عمومی، احداث پارک و بوستان محلی، احداث کتابخانه و فرهنگسرا و سالن‌های ورزشی می‌شد، صورت گرفت، همچنین محله‌های منتخب بر مبنای مشکلات موجود در آن‌ها از جمله وجود فضاهای بی‌دفاع شهری، نامناسب بودن سیما و منظر شهری، وجود گلوگاه‌ها و نفوذناپذیری معابر و گذرگاه‌ها، همچنین مشکلات معابر و نبود پیاده‌رو برای اجرای این طرح در نظر گرفته و اولویت‌بندی شد.
سال ۱۴۰۱ تعداد ۲۹ محله جدا از محله‌های حصه شمالی و جنوبی یعنی از هر منطقه دو محله کم‌برخوردار با توجه به شاخص‌های مدنظر، برای اجرای این طرح انتخاب شد و از طریق چهار مرجع از جمله برگزاری جلسات بی‌واسطه با شهروندان با حضور مدیر منطقه در مساجد محله‌ها، برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با نخبگان و افراد تحصیل‌کرده برای شناسایی مشکلات این نقاط و شناسایی کارشناسان شهرداری در این حوزه برای اجرای طرح محله‌محوری اقدام کردیم.
۸۹ محله به‌عنوان محله‌های هدف اجرای طرح محله‌محوری پوشش داده شده‌اند
شهرداری اصفهان با چهار مرجع به چهار پهنه رسید، به این صورت که به‌عنوان مثال هر چهار گروه درباره یک مشکل اتفاق نظر داشتند و برای رفع آن تمام گروه‌های مرجع رأی داده بودند؛ پس از شناسایی مشکلات و تبدیل آن به پروژه یا اقدام، روند اجرای آن پیگیری و با توجه به نوع مشکل برای رفع آن به سازمان مربوط ارجاع، سپس طراحی و برآورد بودجه آن انجام شد و پس از تصویب در شورا در سطح محله‌ها به مرحله اجرا رسید، همچنین در طول اجرای پروژه‌ها نظارت بر طرح وجود داشت و مرتب از آن‌ها بازدید به عمل می‌آمد تا در روند اجرا مانعی وجود نداشته باشد.
سال گذشته در ادامه اجرا و تکمیل پروژه‌ها در ۲۹ محله منتخب، ۱۵ محله دیگر به طرح اضافه شد و در مجموع برای اجرای طرح محله‌محوری ۴۴ محله در دستور کار شهرداری قرار گرفت، سال جاری ۲۹ محله جدید وارد این طرح شد و سال ۱۴۰۴ نیز ۱۶ محله دیگر به این طرح اضافه خواهد شد که در مجموع ۸۹ محله به‌عنوان محله‌های هدف تاکنون در این طرح پوشش داده شده‌اند.
تاکنون برای اجرای این طرح چه میزان هزینه و چند درصد از این پروژه‌ها تاکنون محقق شده است؟
نواب: سال ۱۴۰۱ مبلغ ۴,۰۵۰ میلیارد ریال، سال ۱۴۰۲ مبلغ ۶,۲۸۸ میلیارد ریال، سال ۱۴۰۳ مبلغ ۸,۰۵۰ میلیارد ریال تأمین اعتبار مصوب داشتیم که مجموع آن ۱۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال بوده است.
سال ۱۴۰۱، ۷۹ درصد و سال ۱۴۰۲، ۷۷ درصد این پروژه‌ها تأمین اعتبار و انجام شد که این آمار در شهرداری بی‌سابقه بوده است، اما بعضی پروژه‌ها نیز به‌دلیل عوامل متعددی همچون شهرسازی، مالکیتی، کمیسیون ماده ۵ و استانداری ادامه‌دار و موجب شده است که از سال مالی بگذریم و موفق به اجرا یا تکمیل پروژه نشویم.
هیچ پروژه‌ای متوقف نمانده است و اگر پروژه‌ای سال ۱۴۰۱ به دلایل ذکرشده ناتمام ماند، سال بعد تکمیل شد و به بهره‌برداری رسید؛ به‌عنوان مثال در محله‌های منطقه ۲ شهرداری اصفهان به‌لحاظ عملیات روکش آسفالت یا محله کلمه‌خواران که از محله‌های کم‌برخوردار است، طرح اجرای آسفالت، بسیار خوب انجام شد.
از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۵۰ درصد پروژه‌ها تأمین اعتبار شده است که برای تحقق کامل این پروژه‌ها تا اوایل سال آینده به‌لحاظ در نظر گرفتن سال مالی فرصت داریم، بنابراین می‌توان گفت که بدون احتساب پروژه‌های سال ۱۴۰۴ تاکنون تعداد ۱۸۵ پروژه به پایان رسیده و افتتاح شده است.
هم‌اکنون ۱۵۵ پروژه در حال اجرا و بالغ‌بر ۹۰ درصد آن انجام شده است؛ در این طرح ۲۰ پروژه در حوزه تملک داشتیم، ۵۲ پروژه در مرحله مطالعات و طراحی قرار دارد که مربوط به پروژه‌های سال ۱۴۰۴ می‌شود و ۳۲ پروژه نیز در دستور کار بوده که هنوز اجرای آن‌ها آغاز نشده است.
به دستور شهردار اصفهان در این دوره از مدیریت شهری میزهای محله شکل گرفت؛ خروجی آن تاکنون چه بوده است؟
نواب: شهرداری اصفهان در این خصوص چهار جلسه مستمر برای نظارت و تعیین پروژه‌ها برگزار کرد، از جمله جلسات میز محله که با حضور شهردار و معاونان برگزار شد، جلسات مدیریت و کنترل پروژه، بازدید و پیگیری‌های دوره‌ای و جلسات کمیسیون آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر بود که هر ۱۵ روز یک‌بار با حضور اعضای شورای ششم تشکیل و در آن گزارش دائمی و کنترل پروژه‌ها ارائه شده است.
اقدامات شاخص شهرداری اصفهان در اجرای طرح محله‌محوری چه بوده است؟
نواب: از اقدامات شاخص در اجرای طرح محله‌محوری آزادسازی گلوگاه‌ها و روان‌سازی در محله‌های بوده که تاکنون در این طرح ۸۸ گلوگاه آزادسازی شده است، این در حالی است که در شهرداری حدود ۵۲۰ گلوگاه رصد و از این تعداد تاکنون حدود یک‌پنجم آزادسازی شده است.
احداث ۱۱ خیابان اصلی همچون خیابان ولی‌عصر (عج) در دهنو، شش مورد احداث بوستان و پارک محلی همچون پردیس خانواده سودان، احداث دو فرهنگسرا که در مراحل پایانی است، احداث پنج سالن ورزشی که دو مورد آن همچون سالن رزمی دومنظوره قائمیه تا بهمن سال جاری به پایان خواهد رسید و احداث شش زمین ورزشی روباز از جمله این طرح‌ها بوده است.
در طرح محله‌محوری، انقلاب آسفالت در سطح محله‌ها به‌ویژه محله‌های کم‌برخوردار به راه افتاد که بی‌سابقه و بی‌نظیر بود، به‌طوری که تناژ آن به حدود ۹۸ هزار تن آسفالت می‌رسد و ۳۵ هزار تن نیز تا پایان سال انجام خواهد شد، یعنی تاکنون عملیات اجرای آسفالت به مساحت ۷۸۲ هزار متر مربع انجام شده است و تا پایان سال ۲۸۲ هزار متر مربع به این عدد اضافه خواهد شد.
مناطقی همچون یک و ۳ شهرداری دارای بافت تاریخی است که منجر به فرسودگی بعضی محله‌های این مناطق شده است؛ اجرای طرح محله‌محوری چقدر برای رفع مشکلات آن به‌گونه‌ای که به بافت تاریخی آسیبی وارد نشود، راه‌گشا بوده است؟
نواب: محله‌های برخوردار و کم‌برخوردار در مناطق پانزده‌گانه شهرداری اصفهان پراکنده است و به استثنای منطقه ۱۴ که تمام محله‌های آن کم‌برخوردار است و اجرای این طرح به صورت کلان در آن انجام شد، مناطقی همچون یک، ۲، ۴، ۹ و ۱۰ شهرداری بیش از سایر محله‌های مناطق دیگر این کلانشهر نیازمند اجرای طرح محله‌محوری بودند، اما برای مناطقی همچون یک و ۳ که دارای بافت تاریخی است، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان پهنه‌ای تعریف کرد و از این طریق اقداماتی همچون احداث پارک، بازیکده و ورزشگاه در این مناطق انجام شد یا در دست اقدام است.
در ابنیه تاریخی و مناطقی که دارای بافت تاریخی است، آزادسازی گلوگاه‌ها کار بسیار دشواری بود؛ در این محله‌ها و مناطق، شهرداری با مشکلات میراثی روبه‌رو است؛ در واقع در اجرای طرح محله‌محور یکی از بخش‌های این طرح به ساماندهی مشاغل بازمی‌گردد که در صورت وجود مشاغل مزاحم از طریق ماده ۸ قانون شهرداری با آن‌ها برخورد و رفع مشکل می‌شود یا اگر خانه‌ای به‌صورت گلوگاه وجود داشته باشد که برای آزادسازی آن، مالک با شهرداری به توافق نمی‌رسد و همکاری نمی‌کند، ماده ۸ قانون اجرا و این مشکل در سطح محله رفع می‌شود.
در حال حاضر چه تعداد محله کم‌برخوردار در اصفهان وجود دارد که نیازمند اجرای طرح محله‌محوری است؟
نواب: اجرای طرح محله‌محوری طی سه سال گذشته بازخورد خوبی داشته است و از جمله طرح‌های موفق دوره ششم مدیریت شهری به‌شمار می‌رود، اما به‌دلیل مباحث بودجه‌ای نمی‌توان گفت با اجرای این طرح مشکلات تمام محله‌های کم‌برخوردار اصفهان به‌طور کامل رفع شده است.
با توجه به این شرایط سال ۱۴۰۴ علاوه‌بر اضافه‌کردن ۱۶ محله جدید، تکمیل پروژه‌های سال گذشته را نیز خواهیم داشت، همچنین در این طرح علاوه‌بر احداث، اصلاح پروژه نیز داشتیم؛ به‌طور مثال اصلاح پارک، ساماندهی مادی‌ها، فضاهای سبز رهاشده و اصلاح خیابان و پیاده‌روسازی از جمله اقدامات اصلاحی بود که در این طرح انجام شد.
درباره اقدامات انجام‌شده در راستای اجرای طرح محله‌محوری در خیابان شهید خلیلی (محله مفت‌آباد) به‌عنوان یکی از محله‌های کم‌برخوردار منطقه ۶ شهرداری اصفهان توضیح دهید.
نواب: دو اقدام بزرگ احداث پارک در این محله در حال انجام است و فاز نخست آن تا پایان سال جاری به پایان خواهد رسید، اما بافت این محله بسیار متراکم است و مشکل بزرگی که در این محله با آن روبه‌رو هستیم، نداشتن سند است.
شهرداری برای خرید و احداث بدون سند قادر به انجام هیچ اقدامی نیست، اما با این وجود توانسته است بخشی از طرح بازآفرینی را در آن اجرا کند؛ تا زمانی که این طرح به‌طور کامل در محله مفت‌آباد اجرا نشود، مشکلات موجود در آن رفع نخواهد شد، اما تاکنون چندین کوچه از جمله کوچه شهید رضایی در این محله باز و چندین گلوگاه آزادسازی شده است.
آیا برای اجرای این طرح تنها اقدامات شهرداری کافی بوده یا همکاری دستگاه‌های دیگر نیز لازم است؟
نواب: در سال نخست اجرای این طرح مقرر شد شهرداری به بافت فرهنگی محله‌ها نیز بپردازد که البته وظیفه شهرداری هم نیست؛ این حوزه همکاری دستگاه‌های دیگر را نیز می‌طلبد، همچنین اقتصاد محله‌ها، کارآفرینی و زیرساخت‌ها تنها به شهرداری مربوط نمی‌شود و به همکاری دستگاه‌های دیگر نیز نیازمند است که این مهم در دولت شهید رئیسی آغاز شد.
امیدواریم این نهضت ادامه پیدا کند، چراکه نگاه، محرومیت‌زدایی و هویت‌بخشی به محله‌ها است، بنابراین تمام نهادها باید همکاری کنند تا محرومیت از چهره شهر پاک شود.
اقدامات شهرداری در اجرای طرح محله‌محوری در حصه شمالی و جنوبی به‌عنوان کم‌برخوردارترین محله‌های شهر اصفهان چگونه بوده است؟
نواب: حصه شمالی و جنوبی از کم‌برخوردارترین محله‌های شهر اصفهان است که در اجرای این طرح، مدیر منطقه ابتدا برای رفع مشکلات موجود در این دو محله ورود کرد و نخست برای احداث کلانتری در این محله اقداماتی انجام داد.
در نهایت زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع کنار بازیکده حصه برای احداث کلانتری حصه تملک شد که تا دهه فجر سال جاری به بهره‌برداری می‌رسد؛ هم‌اکنون یک پارک بزرگ نیز در محله حصه شمالی در حال احداث است که کنار آن فضای قابل توجهی برای بازی نوجوانان و یک بازیکده برای کودکان در نظر گرفته شده است.
تمام نهادها باید همکاری کنند تا محرومیت از چهره شهر خارج شود
در حال حاضر احداث پردیس در این محله در دستور کار شهرداری است و بزرگترین دیوارنگاره ایران در این محله اجرا شده است، همچنین احداث زیرگذر حصه از جمله اقدامات شاخص طرح محله‌محوری بوده که هم‌اکنون در این محله در دست اقدام است.
مشکلی که در حال حاضر برای توسعه و محرومیت‌زدایی از چهره حصه وجود دارد، موقوفی بودن زمین‌های آن است، چراکه کل عرصه حصه وقف است و این مسئله کار را برای شهرداری دشوار می‌کند و رفع آن فرادستگاهی است؛ تا زمانی که این مشکل رفع نشود، محرومیت را نمی‌توان به‌طور کامل از چهره این محله زدود.
آیا مدیریت شهری ششم اصفهان در تحقق شعار محله‌محوری موفق عمل کرده است؟
نواب: شورای ششم اصفهان تاکنون به‌طور جدی برای رفع مشکلات محله‌ها پیگیر و مطالبه‌گر بوده است، همچنین شهردار اصفهان با حضور در محله‌ها خواسته‌ها و نیازهای شهروندان را رصد کرده و به‌جرئت می‌توان گفت در این دوره از مدیریت شهری محله‌های شهر اصفهان به‌طور ویژه دیده شدند و مورد توجه ویژه قرار گرفتند.
این نهضت باید ادامه پیدا کند، چراکه میزهای محله که این دوره از مدیریت شهری پایه‌گذار آن بود، در واقع میز مطالبه‌گری است و با ادامه‌دار شدن آن به‌طور قطع دیگر محله کم‌برخورداری در اصفهان باقی نخواهد ماند.
گفت‌وگو از: ریحانه راهپیما
