شهرهای هوشمند از فناوری‌های مدرن استفاده می‌کنند؛ این شهرها از اطلاعات جمع‌آوری شده توسط حسگرها و دستگاه‌های متصل به اینترنت استفاده می‌کنند تا خدمات را بهبود بخشند، همچنین می‌توانند به کاهش هزینه‌ها، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، افزایش امنیت و رفاه ساکنان کمک کنند و اصفهان نیز به این سمت حرکت می‌کند.
شهرها به‌طور ذاتی با چالش‌های پیچیده و گسترده‌ای روبه‌رو هستند که تنها از طریق رویکرد سیستماتیک قابل حل است؛ به عبارت دیگر تجمع انبوه عظیمی از ساکنان شهرها منجر به آشفتگی و بی‌نظمی شده و شرایطی را به وجود آورده است که نه‌تنها تعادل شهرها را به سقوط کشانده، بلکه دستیابی به پایداری را با روش‌های کنونی اداره و توسعه شهری ناممکن ساخته است.
برنامه‌ریزان شهری در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با نگاهی یکپارچه به تمام ابعاد شهرنشینی، مدل‌هایی را برای توسعه شهرهای قرن ۲۱ به‌منظور پاسخگویی به خواسته‌ها و انتظارات جدید دنیای امروز توسعه دهند؛ یکی از مفاهیم جدید برای مقابله با چالش‌های کنونی شهرها در عرصه برنامه‌ریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
برنامه‌ریزان شهری دریافته‌اند که برای هوشمندسازی شهرها لازم نیست به‌طور حتم از فناوری‌های بسیار پیشرفته استفاده کرد، بلکه حذف خودروها از خیابان‌های شهر یا تغییر ساختار یک محله برای سازگاری بیشتر با مشاغل کوچک محلی می‌تواند به همان اندازه نوآورانه باشد، همچنین می‌توان تمام خیابان‌ها و مناطق شهری را با سنسورها و دوربین‌ها تجهیز کرد.
شهر هوشمند از انواع مختلف سنسورها و روش‌های الکترونیکی برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کنند و این اطلاعات سپس برای مدیریت کارآمد دارایی‌ها، منابع و خدمات شهری استفاده خواهد شد؛ این فرایند شامل جمع‌آوری اطلاعات از شهروندان، دستگاه‌ها و منابع شهری است که برای پایش و مدیریت ترافیک خودروها و سیستم‌های حملونقل، نیروگاه‌های برق، تأسیسات شهری، شبکه‌های تأمین آب، مدیریت پسماند، کشف جُرم، سیستم‌های اطلاعاتی، مدارس، کتابخانه‌ها، بیمارستان‌ها و دیگر خدمات اجتماعی، آنالیز و پردازش می‌شود.
شهرهای هوشمند دارای یک نوع توسعه، سازمان‌دهی و مدیریت شهری هستند که از تکنولوژی‌ها و فناوری‌های مدرن از جمله هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای بهبود مدیریت انرژی و منابع شهری استفاده می‌کنند؛ این شهرها با جدیدترین المان‌های فناوری جهان از جمله معابر شارژکننده خودروهای الکتریکی، درختان مصنوعی مکنده آلودگی، ربات‌های هوشمند تحویل کالا و دیگر موارد، طراحی و ساخته می‌شوند.
شهر هوشمند به‌عنوان محور تحول و توسعه هزاره سوم مطرح شده و به‌معنای گشایش مفاهیمی نو در برنامه‌ریزی شهری است که قابلیت‌های جهان واقعی و مجازی را برای حل مشکلات شهری با هم ترکیب می‌کند. ساخت یک شهر هوشمند نیازمند اقدامات یکپارچه در سطوح مختلف شهرداری و بافت اجتماعی است؛ شهر هوشمند یک مفهوم کل‌نگر است که هدف آن مقابله با چالش معاصر و بهره‌برداری از فرصت‌های اخیر ارائه‌شده توسط پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و شهرنشینی است.
تلاش برای هوشمندسازی اصفهان
سیدامیر سامع، نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: در راستای دستیابی به شهر هوشمند، باید فرایندهای مشخص داشته باشیم و راهکار درست را برای مسائل تعریف کنیم.
وی با بیان اینکه خدمت‌رسانی در شهر هوشمند باید در کمترین زمان و با کمترین جابه‌جایی به صورت غیرحضوری انجام شود، می‌افزاید: شهر هوشمند نیازمند زیرساخت، برنامه‌ریزی، امکانات و فرایندهای خدمت‌رسان به شهروندان بوده، همچنین هوشمندی بالاتر از اتوماسیون است.
نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: شبکه انرژی و اینترنت پرسرعت در محله هوشمند باید برای منازل تعریف شده باشد.
سامع با بیان اینکه شهر هوشمندی از شهر اینترنت اشیا یا مکانیزه بالاتر است، می‌گوید: هوشمندی به این معنا است که روش درست برای تمام اقدامات تعریف شده باشد و به‌صورت صحیح به تمام مسائل پاسخ دهیم.
وی اضافه می‌کند: دریافت پروانه ساخت‌وساز به‌صورت غیرحضوری و تحویل پسماند توسط اصپاک یک نوع هوشمندی در اصفهان است.
نقشه راه جامع شهر هوشمند؛ صراط مستقیم به‌سوی یکپارچگی و تحول دیجیتال
سعید فردانی، دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان در این‌باره می‌گوید: حرکت در مسیر هوشمندسازی نیازمند گفتمان مشترک است؛ زیرا زمانی که مردم و مدیران یک شهر بخواهند برای یک تحول بزرگ حرکت کنند، نیاز به یک نمایشنامه دارند که مشخص کند هرکس چه نقشی در این حرکت عظیم دارد.
وی اضافه می‌کند: نقشه راه جامع شهر هوشمند با همین نگاه بازتعریف شده است و راهبرد جامع شهر هوشمند هم‌اکنون دارای الگوی مفهومی مشخصی است؛ طرح‌هایی همچون» سند طرح اصفهان من» نیز در همین راستا قرار دارد و می‌تواند به‌عنوان قطب‌نمای حرکتی برای شهر عمل کند.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: این نقشه راه در سه بُعد اصلی از جمله الزامات مدیریتی، زیرساخت‌های فنی و خدمات در شهر هوشمند طراحی شده است و بیشتر مشکلات موجود در هوشمندسازی به رعایت‌نکردن الزامات مدیریتی بازمی‌گردد.
فردانی با اشاره به الزامات مدیریتی می‌گوید: در حال حاضر قوانین بالادستی مناسبی برای هوشمندسازی وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: بودجه‌ها و تخصیص منابع باید بر اساس ارزیابی‌های دقیق و نیازهای واقعی انجام شود، همچنین نظام حقوق و دستمزد متخصصان حوزه فناوری باید بر اساس استانداردهای بازار و بین‌المللی باشد تا بتوان نیروی انسانی کارآمد را حفظ کرد.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: یکی از چالش‌های مهم، یکپارچه‌نبودن مدیریت در سطح شهر است و اگر در یک شهر هوشمند، شهروندان مجبور به استفاده از چندین اپلیکیشن مختلف باشند، این نشان‌دهنده نبود یکپارچگی در خدمات است.
فردانی می‌گوید: سقف تحول هر برنامه‌ای، نگرش مردم است؛ بنابراین برای تحقق شهر هوشمند باید روی فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش مردم سرمایه‌گذاری شود و این فرهنگ‌سازی در جامعه باید در سه محور از جمله آموزش، آگاهی و همکاری صورت گیرد و در سازمان‌ها نیز دو مرحله توانمندسازی و آماده‌سازی اجرا شود.
وی اضافه می‌کند: برای تحقق هوشمندسازی، مشارکت بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و صنایع ضروری است و در اصفهان به دلیل وجود زیرساخت‌های صنعتی و دانشگاهی مناسب، می‌توان این همکاری را به‌خوبی عملی کرد.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: مدیریت شهری کنونی به‌دلیل تعدد دستگاه‌ها دچار تعارضاتی شده است، البته شهر هوشمند نیازمند یکپارچگی ساختارها و فرایندها است تا داده‌ها به‌صورت لحظه‌ای و برخط در اختیار مدیران شهری و مردم قرار گیرد.
فردانی می‌گوید: به‌طور مثال در مسیر سبز اورژانس، داده‌های چندین سازمان همچون شهرداری و علوم پزشکی باید با هم ترکیب شوند تا اورژانس بتواند سریع‌ترین مسیر را طی کند.
وی با اشاره به بخش زیرساخت‌های فنی ادامه می‌دهد: هرچند در این حوزه مشکلات کمتری وجود دارد، اما نیازمند توجه به سه گام اصلی از جمله اصلاح و ارتقای شبکه ارتباطی، توسعه نرم‌افزارها و ایجاد زیرساخت‌های تحول‌آفرین است.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: شبکه ارتباطی در شهر همچون بزرگراه‌های داده است و باید بسترهای مناسب برای انتقال داده فراهم شود؛ وجود سامانه‌های متعدد و پراکنده موجب نبود یکپارچگی و آسیب‌پذیری می‌شود که باید به سمت سامانه‌های یکپارچه و کارآمد حرکت کرد؛ فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، مدیریت داده، بلاک‌چین، دوقلوی دیجیتال و واقعیت افزوده از جمله زیرساخت‌های تحول‌آفرین است که باید در نقشه راه مورد توجه قرار گیرد.
فردانی در مورد خدمات در شهر هوشمند می‌گوید: خدمات به دو دسته اصلی خدمات سازمانی و خدمات شهری تقسیم می‌شود؛ خدماتی که مربوط به سازمان‌ها است و می‌توان آن‌ها را ابتدا به‌صورت الکترونیکی و سپس هوشمند ارائه کرد و خدماتی همچون نظارت تصویری، آبیاری هوشمند فضای سبز، مدیریت چراغ‌های راهنمایی و رانندگی و حرکت اورژانس در مسیر سبز که بر اساس اینترنت اشیا (IoT) و حسگرها عملیاتی می‌شود.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: در نقشه راه جامع شهر هوشمند، تمام این خدمات برای ذی‌نفعان اصلی از جمله ارباب‌رجوع، کارکنان، پیمانکاران، بین‌سازمانی، شهروندان و گردشگران طراحی شده است.
فردانی یادآور می‌شود: نقشه راه جامع شهر هوشمند کمک می‌کند تا در مسیر درست و منطقی حرکت کنیم، از دوباره‌کاری و موازی‌کاری جلوگیری کنیم و بهترین دستاوردها را در کمترین زمان ممکن به‌دست آوریم، به‌عبارتی این نقشه راه همچون صراط مستقیم عمل می‌کند و مانع انحراف از مسیر اصلی می‌شود.
کاهش مشکلات شهری با حرکت در مسیر هوشمندسازی
فریاد پرهیز، کارشناس برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: با توجه به مشکلات روزافزون شهرنشینی و گسترش جمعیت و معضلاتی که به همراه دارد، توجه مدیران شهری در سال‌های اخیر به شاخص‌های شهر هوشمند معطوف شده است.
وی اضافه می‌کند: شهر هوشمند دارای ابعاد متفاوتی است، اما مهم‌ترین ابعاد آن مواردی از جمله حکمرانی هوشمند، انرژی هوشمند، ساخت‌وساز هوشمند، جابه‌جایی هوشمند، زیرساخت هوشمند، تکنولوژی هوشمند، مراقبت‌های بهداشتی و شهروند هوشمند را شامل می‌شود و تمام این عوامل بر توسعه پایدار تأثیر بسزایی دارد.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه هوشمندسازی محلات مراحل مختلفی را شامل می‌شود، تاکید می‌کند: مرحله نخست، اطلاع‌رسانی به ذی‌نفعان و ایجاد تصویری جدید از محلات شهر بوده و مرحله دوم نیز اجرای پروژه‌های پایلوت در حوزه هوشمندسازی است، همچنین مرحله سوم و مرحله چهارم شامل حرکت تمام دستگاه‌های دخیل در مدیریت شهر به صورت افقی و هم‌زمان و ایجاد پلتفرم یکپارچه‌ای در مدیریت برنامه‌ها، مدیرت زیرساخت‌ها و سامانه‌ها می‌شود.
پرهیز می‌گوید: با توجه به روند روبه‌رشد شهرنشینی و به‌دنبال آن تشدید مشکلات شهرها، برنامه‌ریزان شهری در تلاش برای حل این مشکل و ارائه راه‌حل هستند تا اثرات نامطلوب محیط شهری را به حداقل برسانند و سبب ارتقای کیفیت زندگی شهروندان شوند.
وی ادامه می‌دهد: یکی از راهکارهای پیشنهادی برای حل این مشکل، شهر هوشمند بوده و این موضوع در طول سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: یافتن راه‌حل‌های مناسب برای مدیریت پیامدهای منفی شهرنشینی جهانی و کیفیت بالاتر زندگی برای جمعیت شهری هدف از مدل شهر هوشمند است.
پرهیز می‌گوید: در والنسیا و بارسلون موضوع برنامه‌ریزی عمومی و در دبی وجود ساختمان‌های هوشمند در اولویت قرار گرفته و منابع و مطالعات در این زمینه‌ها متمرکز شده است، همچنین سرویس‌های ارتباطی و توسعه آن‌ها در شهرهایی همچون دبی و استکهلم در درجه نخست اهمیت قرار گرفته است.
وی اضافه می‌کند: یکی از مهم‌ترین تصمیم‌ها در مسیر هوشمندسازی محلات شهر، تعیین اولویت‌ها برای هر شهر با توجه به موقعیت‌ها و ظرفیت‌های آن شهر است.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: توسعه محلات شهر هوشمند به ارتقای سطح زندگی، کسب‌وکار، تأمین بهتر خدمات، دسترسی به اطلاعات، افزایش درآمدها، صرفه‌جویی در هزینه و وقت و ارتقای سطح فرهنگ شهروندی از طریق آموزش شهروندان، توسعه روش‌های خلاق برای بهبود زندگی و کار را موجب می‌شود، همچنین با هوشمندسازی فضاهای شهری علاوه‌بر ارتقای پایداری می‌توان سبب تجدید حیات شهری نیز شد.
پرهیز می‌گوید: هدف نهایی شهر هوشمند ارائه خدمات هوشمند در تمام عملکردهای حیاتی شهر از جمله استفاده مؤثر از انرژی، کیفیت بالای محیط زندگی ساکنان، توسعه فضاهای سبز در داخل شهر، توسعه زیرساخت‌های هوشمند و پیشرفته و دستیابی هم زمان به رشد اقتصادی و کیفیت زندگی است.
وی می‌افزاید: در بعضی از شهرها همچون آمستردام یا وین، اولویت به حملونقل و مباحث مربوط به انرژی اختصاص پیدا کرده و در این زمینه پیشرفت‌های محسوسی در این دو شهر رخ داده است.
شهرهای پایدار هوشمند باید منطبق با نیازهای نسل‌های فعلی و آینده در جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی باشد، هرچند که شهر هوشمند موجب بهبود زندگی شهروندان می‌شود، چالش‌هایی نیز از جمله حفظ حریم خصوصی، امنیت داده‌ها و دسترسی یکسان به فناوری وجود دارد.
