انطباق آداب غذاخوردن ائمه اطهار با علوم پیشرفته تغذیه

پس از انقلاب صنعتی، در تمام رویکرد‌ها و رویه‌های مردم انقلاب صورت گرفت. پیشرفت صنایع، فناوری و ارتباطات به دنبال خود، سطح رفاه را ارتقاء بخشید و به تدریج این رویکرد از نیاز‌های اولیه «بخورم» و «بپوشم» به «چه بخورم» و «چه بپوشم» و «چگونه تفریح کنم» دچار استحاله شد. هرچند این سبک زندگی همیشه در بین اندک قشر مرفه جوامع وجود داشت، اما در دوران مدرن به عموم جوامع تسری یافت. امروزه تغذیه و آداب غذاخوردن به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها بدل شده، پیشرفت علوم پزشکی، تغذیه و علوم مرتبط با این مقوله هر روز در حال بالا بردن سطح استاندارد‌ها و نُرم‌های سبک زندگی و سلامت هستند. 

نکته موضوع این بحث معطوف به دستورات، شیوه، سیره و سبک زندگی پیامبر اسلام و ائمه معصوم است که احادیث ایشان از ابتدا در دستور رفتار و کردار مسلمانان و رهروان دین مبین اسلام قرار گرفته است. اما خارج از دایره مسلمانان همواره بوده و هستند کسانی که می‌خواهند دستورات اسلامی را در ظرف و مقیاس علوم محسوس و قابل پایش و ارزیابی در آزمایشگاه و با آزمون و خطا را به چالش بکشند. اما دین مبین اسلام همواره جلوتر از علم است و بسیاری موارد بر علوم مشهود گشته و بخشی هنوز فراتر از حد دانش امروزیست.

اما اینجا می‌توان علی‌رغم این مهم که اصول دین تحقیقی و فروع دین تقلیدی هستند و بنابر مصالح انسان‌ها صادر شده‌اند، دید که علم امروز بشر تازه دارد به صحت برخی از دستورات اسلام می‌رسد و نشان دهنده این مساله مهم است که دستورات دین مبین اسلام بی نقص و به غایت فراتر از علم روز هستند و زمانی که احکام الهی و دستورات ائمه به مسلمانان ابلاغ می‌شده، دو اصل مهم در ذات دستورات بوده، اول انجام و تمکین دستورات به نیت قربه الی الله و دوم هم برای زندگی و زیست سالم انسان‌ها.

یک نمونه که برای همه آشناست اینکه در حدیث آمده «ناخن‌های خود را کوتاه کنید تا شیطان زیر آن رشد نکند» که زبان علم امروز می‌گوید ناخن‌ها را کوتاه کنید تا میکروب زیر آن جمع نشود و سلامتی شما را به خطر بیاندازد، که البته این تنها بُعد مادی دستورات، احادیث و روایات اسلامی است که به فراخور زمان و مکان در سیره مسلمانان فرهنگ‌سازی و نهادینه شده است.

با ذکر این مقدمه سراغ سخنان گهربار پیامبر اسلام و ائمه اطهار می‌رویم تا هرآینه با خواندن هر دستور، علاوه بر بعد والای معنوی، نکته علمی پزشکی و تغذیه‌ای آن در ذهنتان متبادر شود:

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: زندگی را برای خوردن مخواه؛ بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.
*یکی از ده‌ها نکته مثبت این روایت امام علی (ع) بر اهمیت تغذیه، اجتناب از پرخوری و شکم‌بارگی و اهمیت به سلامتی با به اندازه و مناسب خوردن غذا اشاره دارد و اجتناب از چاقی و مضرات بی‌شمار آن که علم پزشکی روز دنیا صد‌ها بیماری و عارضه را در همین خصوص به اثبات رسانده و امروزه یکی از مهم‌ترین مباحث پزشکی و تغذیه‌ای دنیا محسوب می‌شود.

 

 روایات شستن دست‌ها پیش و پس از غذا:

پیامبر خدا (ص): شستن دست‌ها پیش و پس از غذا، شفایی برای تن و مایه برکت در روزی است.

پیامبر خدا (ص): شستن دست‌ها پیش از غذا، فقر را دور می‌کند و شستن دست‌ها پس از غذا، اندوه را می‌راند و چشم را سلامت می‌دهد.

پیامبر خدا (ص): اگر کسی از شما در حالی که خوابید که در دستانش بوی گوشت بود و آن را نشست و آنگاه عارضه‌ای به وی رسید، مبادا جز خویش را نکوهش کند.

حضرت علی (ع): شستن دست‌ها پیش و پس از غذا، موجب فزون شدن عمر است و سبب زدودن چربی از جامه‌هاست و دیده را جلا می‌دهد.

امام صادق (ع): دستهایتان را پیش و پس از غذا بشویید چرا که فقر را می‌برد و بر عمر می‌افزاید.
(در علوم نوین، شستشوی دست‌ها یکی از عوامل اصلی جلوگیری از ورود میکروب به دستگاه گوارش محسوب می‌شود)

 

گذاشتن سبزی در سفره

پیامبر خدا (ص): سفره‌هایتان را به سبزی آذین کنید، زیرا آن، همراه با گفتن بسم الله، شیطان را می‌راند.
(امروزه تاثیرات متعدد خوردن سبزیجات و مواد حاوی فیبر و ده‌ها ویژگی آنها را در علم تغذیه به اثبات رسیده است)

امام صادق (ع): هر چیزی زیوری است و زیور سفره، سبزی است.

 

درآوردن کفش‌ها

رسول خدا (ص): به هنگام غذا، کفش‌هایتان را درآورید چرا که این، رفتاری زیباست.

رسول خدا (ص):، چون غذا نهاده می‌شود، کفش‌های خود را درآورید، زیرا این کار، موجب آسایش بیشتر پاهایتان است.

 

بر زبان آوردن نام خدا

رسول اکرم (ع): هر غذایی که بر آن نام خدا برده نشود، درد است و هیچ برکتی در آن نیست.

امام علی (ع): در سفارش‌های خود به کمیل: به گاه غذا خوردن، از آن کسی نام ببر که با وجود نام او، دیگر هیچ دردی زیان نمی‌رساند و نامش، شفای همه بیماری‌ها و ناتن‌درستی‌هاست.

 

خوردن با دست راست

مسند ابن حنبل به نقل از عایشه: پیامبر خدا دست راست خود را به خوردن و برآوردن نیاز‌های دیگر خویش اختصاص داده و دست چپ را به زدودن آلودگی‌ها، واگذارده بود.

 

آغاز کردن غذا با نمک و به پایان بردن آن با نمک یا سرکه

پیامبر خدا (ص): هر کسی که غذای خود را با نمک آغاز کند وبا نمک به پایان ببرد، از هفتاد و دو درد- که جذام و برص (پیسی) از آن جمله است – در امان می‌ماند.
(مصرف به اندازه نمک علاوه بر طعم غذا در بحث غدد بسیار اهمیت دارد مادامیکه کمبود ید می‌تواند به بروز بیماری‌هایی ازجمله پرکاری و کم‌کاری تیروئید بیانجامد)

امام صادق (ع): بنی اسرائیل، غذا را با سرکه آغاز می‌کردند و با آن نیز به پایان می‌بردند؛ ولی ما با نمک آغاز می‌کنیم و با سرکه به پایان می‌بریم.

امام کاظم (ع): سفره‌ای که در آن نمک نباشد، بی برکت است. آغاز کردن غذا با نمک، برای تندرستی، بهتر است.

 

خوردن غذا به هنگام گرسنگی و اشتها

رسول اکرم (ص): خوردن بدون گرسنگی و خوابیدن بدون بیداری کشیدن [ و احساس نیاز به خواب]، نزد خداوند، گناهی سهمگین است.

امام علی (ع): هر کس می‌خواهد هیچ غذایی به او زیانی نرساند، تنها هنگامی غذا بخورد که گرسنه شده و معده او [ازخوراک پیشین]پاک شده باشد.

 

آغاز تناول با سبک‌ترین غذا

امام رضا (ع): غذای خود را با سبک‌ترین غذایی که بدنت به اندازه عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعالیت‌ها و زمانه‌ات تغذیه می‌کند، آغاز کن.

 

خوردن غذای گرم، پیش از سرد شدن

پیامبر خدا (ص): گرمی [غذا]، برکت دارد.

المحاسن به نقل از مرازم: امام صادق (ع) برای ما غذایی گرم فرستاد و فرمود: «پیش از آن که سرد شود، بخورید چرا که این، خوش‌تر است.

 

برداشتن لقمه‌های کوچک و جویدن کامل

رسول خدا (ص): – در بیان آداب غذا خوردن-:، اما آداب آن، کوچک کردن لقمه و جویدن کامل است.
(علم پزشکی بر جویدن کامل غذا جهت هضم و عملکرد بهتر و جذب مواد مغذی در بحث «دایجستیو» یا گوارش تاکید دارد)

امام حسن (ع): در باره سفره، دوازده نکته است و بر هر مسلمانی لازم است که آنها را بداند. از آنها چهار چیز، واجب، چهار چیز مستحب، و چهار چیز جزو آداب است. اما آنچه از آداب است، عبارت است از: خوردن از آنچه پیش خود تو است؛ کوچک کردن لقمه؛ خوب جویدن؛ و کمتر نگریستن به چهره مردم.

 

دست کشیدن از غذا پیش از سیری

پیامبر خدا (ص): زمانی بخور که میل به خوردن داری و در حالی خوردن را رها کن که هنوز اشتهایت است.

امام علی (ع): هر کس می‌خواهد هیچ غذایی به او زیان نرساند، در حالی دست از غذا خوردن بکشد که هنوز میل به خوردن دارد و به آن، احساس نیاز می‌کند.

 

دست کشیدن بر چهره و دعا کردن پس از شستن دستان

امام صادق (ع): دست کشیدن بر چهره پس از وضو، کنجدک (کک و مک) را از میان می‌برد و روزی را افزون می‌کند.

امام صادق (ع):، چون پس از غذا دستانت را شستی، با باقی مانده آب، دستی بر چشمان خود بکش؛ چرا که مایه ایمنی از درد چشم است.

 

به پشت دراز کشیدن پس از غذا

امام جعفر صادق (ع): دراز کشیدن پس از غذا، بدن را چاق می‌کند، غذا را هضم می‌نماید و درد را بیرون می‌کشد.

امام رضا (ع): هرگاه چیزی خوردی، به پشت دراز بکش و پای راست خود را روی پای چپ بگذار.

 

پرهیز از زیاده‌روی

قرآن کریم: بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید. [سوره مبارکه اعراف، آیه ۳۱.]پیامبر خدا (ص): یکی از انواع زیاده‌روی، این است که هر آنچه را دوست داری، بخوری.

 

پرهیز از دمیدن در غذا

امام علی (ع): – دربار آنچه پیامبر خدا (ص) نهی فرموده است-: از این نهی کره که در غذا یا نوشیدنی بدمند.

امام علی (ع): نباید کسی بر محل سجده خود و نه در غذای خود و نه در آنچه می‌نوشد، بدمد.

 

پرهیز از خوردن پس از سیری

امام صادق (ع): در سه چیز، ناخشنودی خداوند است: خفتن بدون بیداری کشیدن [و احساس نیاز به خواب]، خندیدن بدون شگفتی، و خوردن پس از سیری.

 

پرهیز از خوردن غذای داغ

رسول اکرم (ص): غذایتان را سرد کنید تا در آن به شما برکت داده شود.

امام صادق (ع): نزد پیامبر (ص) غذای داغی آوردند. فرمود: «خداوند، آتش را خوراکمان نکرده است. کنارش بگذارید تا سرد شود». پس آن را واگذاشتند تا سرد شود.

 

پرهیز از خفتن، بلافاصله پس از خوردن غذا
 پیامبر اعظم (ص): غذایتان را با یاد خدا و نماز، ذوب (هضم) کنید و بر آن مخوابید، که دل‌هایتان سخت می‌شود.